Nợ công và thâm hụt ngân sách của Mỹ tăng quá nhanh, Chủ tịch Fed cũng phải e ngại

Nợ công của Mỹ đã tăng gần 50% kể từ những ngày đầu của đại dịch COVID-19. Khối nợ đang khiến cả Phố Wall lẫn Washington lo lắng.

Theo CNBC, chính phủ Mỹ đang nợ 34.500 tỷ USD - tương đương khoảng 120% GDP và cao hơn khoảng 11.000 tỷ USD so với thời điểm tháng 3/2020. 

Trước đây, hầu như chỉ các nhà lập pháp trên Đồi Capital hoặc các cơ quan giám sát như Ủy ban vì một ngân sách liên bang có trách nhiệm lo lắng về vấn đề vay nợ của chính phủ.

Tuy nhiên, trong những ngày gần đây, nhiều cơ quan chính phủ và tổ chức tài chính khác đã tỏ rõ lo ngại. Một ông lớn Phố Wall còn tự hỏi liệu chi phí lãi vay của Mỹ có phải là rủi ro đáng kể cho đà tăng của thị trường chứng khoán hay không.

Trong bài phát biểu đầu tuần trước tại một sự kiện ngân hàng ở Amsterdam, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell cho hay: “Chúng tôi đang đối mặt với tình trạng thâm hụt cơ cấu lớn và dù sớm hay muộn chúng tôi cũng phải giải quyết vấn đề này. Tôi nghĩ tốt hơn hết là nên hành động sớm”.

Mặc dù cố tình tránh bình luận sâu về vấn đề, ông Powell vẫn khuyến khích những người tham dự sự kiện đọc báo cáo gần đây của Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) về tình hình tài khoá của Mỹ.

Ông nói: “Mọi người nên đọc những gì CBO viết về thâm hụt ngân sách của Mỹ và nên hết sức lo lắng rằng những nhà lãnh đạo được dân bầu lên cần phải bắt tay vào giải quyết vấn đề sớm”.

Lịch sử chưa từng ghi nhận

Quả thực, những con số mà CBO đưa ra rất đáng ngại vì chúng chỉ ra kịch bản có thể xảy ra với khối nợ và thâm hụt ngân sách của Mỹ.

CBO ước tính khối nợ do công chúng nắm giữ - có tổng giá trị khoảng 27.400 tỷ USD và không bao gồm nợ do các cơ quan chính phủ nắm giữ - sẽ tăng từ mức 99% GDP hiện nay lên 116% trong thập kỷ tới.

Trong bản cập nhật mới nhất, CBO nhấn mạnh trong lịch sử nước Mỹ chưa bao giờ chứng kiến khối nợ lớn như thế. Thâm hụt ngân sách phình to là nguyên nhân khiến nợ nần của chính phủ Mỹ tăng lên và CBO cảnh báo thâm hụt sẽ ngày càng trở nên tồi tệ hơn.

Cơ quan này dự báo thâm hụt ngân sách sẽ nhảy vọt từ mức 1.600 tỷ USD trong năm tài khoá 2024 lên 2.600 tỷ USD vào năm 2034. Chỉ 7 tháng đầu năm tài khoá hiện tại, thâm hụt đã đạt 855 tỷ USD.

So với GDP, thâm hụt ngân sách sẽ tăng từ mức 5,6% trong năm nay lên 6,1% vào một thập kỷ sau. Để so sánh, Liên minh châu Âu yêu cầu các quốc gia thành viên phải giữ thâm hụt ngân sách ở mức 3% GDP.

Báo cáo nêu rõ: “Kể từ Đại Khủng hoảng, thâm hụt ngân sách chỉ vượt qua mức đó trong và ngay sau Thế chiến thứ II, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007 - 2009 và đại dịch COVID-19”.

Nói cách khác, thâm hụt ngân sách thường chỉ tăng mạnh trong thời kỳ kinh tế đi xuống, chứ không phải trong giai đoạn tăng trưởng ổn định như hiện nay.

Tác động tiềm tàng của khối nợ trong dài hạn là chủ đề cuộc phỏng vấn hôm 15/5 giữa CEO JPMorgan Chase Jamie Dimon với tờ Sky News.

Người đứng đầu ngân hàng lớn nhất nước Mỹ tính theo tổng tài sản cho biết: “Mỹ nên nhận thức rõ ràng rằng chúng ta phải tập trung xử lý vấn đề thâm hụt tài khoá hơn một chút, đây là chuyện hệ trọng đối với thế giới”.

“Đến một thời điểm nào đó, thâm hụt ngân sách sẽ gây ra rắc rối, thế thì tại sao chúng ta phải chờ đợi? Rắc rối sẽ phát sinh từ thị trường tài chính và sau đó chúng ta sẽ phải giải quyết nó, có thể là theo cách không mấy dễ chịu so với khi chúng ta xử lý vấn đề ngay từ đầu”, ông tiếp lời.

Tương tự, tỷ phú Ray Dalio - người sáng lập hãng đầu tư Bridgewater Associates - nói với tờ Financial Times vài ngày trước rằng ông lo sợ nợ công tăng vọt sẽ khiến trái phiếu kho bạc trở nên kém hấp dẫn, “đặc biệt là đối với những người mua quốc tế bất an về tình hình nợ nần và các biện pháp trừng phạt tiềm tàng từ Mỹ”.

Cho đến nay, mối băn khoăn của ông Dalio chưa xảy ra. Theo dữ liệu của Bộ Tài chính Mỹ, các cá nhân, tổ chức và chính phủ nước ngoài đang nắm giữ khoảng 8.100 tỷ USD nợ liên bang tại thời điểm tháng 3, tăng 7% so với cùng kỳ.

Trái phiếu kho bạc không có rủi ro vẫn là một tài sản trú ẩn an toàn, nhưng điều đó có thể thay đổi nếu Mỹ không kiềm chế thói quen vay nợ của mình.

Tác động tới thị trường

Ngay bây giờ, một số chuyên gia lo ngại rằng lợi suất trái phiếu tăng cao có thể ảnh hưởng tới thị trường chứng khoán.

Trong một báo cáo mới, các nhà phân tích tại Wolfe Research viết: “Vấn đề nghiêm trọng bây giờ là nợ công của Mỹ đang đi theo một quỹ đạo dài hạn hoàn toàn không bền vững”.

Hãng tư vấn này cho rằng “đội tự kiểm trái phiếu” (bond vigilante) sẽ hành động nếu Mỹ không điều chỉnh lại bức tranh tài khoá của mình, trong khi chi phí lãi vay tăng cao sẽ lấn át chi tiêu công.

“Các nhà lập pháp lưỡng đảng sẽ không sẵn lòng giải quyết tình trạng mất cân bằng tài khoá dài hạn của Mỹ một cách nghiêm túc trừ khi thị trường bắt đầu phản ứng mạnh mẽ.... Chúng tôi tin rằng các nhà lập pháp và thị trường rất có thể đang đánh giá thấp tác động từ chi phí lãi vay ròng...”, các nhà phân tích nhấn mạnh.

Chiến dịch tăng lãi suất của Fed càng làm tình hình nợ nần thêm phức tạp. Bắt đầu từ tháng 3/2022 đến 7/2023, Fed đã nâng lãi suất ngắn hạn 11 lần, tổng cộng 525 điểm cơ bản. Động thái thắt chặt chính sách khiến lợi suất trái phiếu kho bạc tăng mạnh.

Chi phí lãi vay ròng của chính phủ đạt tổng cộng 516 tỷ USD trong năm tài khoá hiện tại. Con số này cao hơn nhiều so với số tiền mà chính phủ chi cho quốc phòng hoặc Medicare và gấp 4 lần số tiền chi cho giáo dục.

Cuộc bầu cử tổng thống sắp tới có thể tạo ra một số thay đổi nhỏ trong bức tranh tài khoá. Hai nhà kinh tế Alec Phillips và Tim Krupa của Goldman Sachs nhận định: “Cuộc bầu cử có thể thay đổi triển vọng tài khoá trung hạn, dù khả năng này khá thấp”.

Theo hai vị chuyên gia, nếu Đảng Cộng hoà giành lại quyền kiểm soát sau cuộc bầu cử, họ có thể gia hạn các biện pháp cắt giảm thuế doanh nghiệp sắp hết hạn. Đây là chính sách mà cựu Tổng thống Donald Trump thông qua vào năm 2017.

Trong khi đó, nếu Đảng Dân chủ vẫn chiếm ưu thế, họ có thể yêu cầu tăng thuế. Phần lớn doanh thu thuế bổ sung có thể sẽ được chính phủ dùng cho những khoản chi tiêu mới.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất với ngân sách là chi tiêu cho An sinh xã hội và Medicare. Hai nhà kinh tế cảnh báo dù đảng nào giành chiến thắng, hai khoản chi này nhiều khả năng sẽ không có thay đổi lớn.