Trung Quốc vượt Việt Nam về diện tích thanh long, cơ hội cho doanh nghiệp xuất khẩu còn rộng cửa?

Chưa cần lo lắng trong giai đoạn trước mắt

Vài năm trở lại đây, diện tích trồng thanh long ở Trung Quốc đã tăng “thần tốc” và chạm mốc 67.000 ha, sản lượng khoảng 1,6 triệu tấn vào năm 2021. Con số này đã giúp Trung Quốc vượt qua Việt Nam, trở thành quốc gia có diện tích, sản lượng thanh long lớn nhất thế giới, theo Sohu.

So sánh cùng thời điểm năm 2021, diện tích thanh long của Việt Nam ở mức 64.000 ha, sản lượng khoảng 1,4 triệu tấn. Trong đó, 80-90% thanh long của Việt Nam được xuất khẩu sang Trung Quốc.

Trung Quốc - thị trường xuất khẩu lớn nhất của thanh long Việt Nam, đang phát triển mặt hàng này cả về diện tích và sản lượng, dấy lên lo ngại về việc tiêu thụ thanh long của nước ta trong thời gian tới.

Số liệu của Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho thấy xuất khẩu thanh long của Việt Nam đã giảm ba năm liên tiếp kể từ 2019.

Kim ngạch xuất khẩu thanh long năm 2022 đạt 663 triệu USD, giảm 37% so với năm 2021 và giảm 50% so với năm 2019 (giai đoạn đỉnh cao của mặt hàng này) do Trung Quốc siết chặt hoạt động kiểm dịch virus SAR-CoV-2 trên hàng hóa nhập khẩu. Cũng trong năm 2021 và 2022, thanh long đã rớt khỏi top những mặt hàng xuất khẩu tỷ USD của Việt Nam.

Trao đổi với người viết, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) nhận định việc xuất khẩu thanh long trong năm 2023 sẽ chưa chịu ảnh hưởng từ việc Trung Quốc phát triển nóng diện tích bởi năm 2022 nước này vừa trải qua một đợt hạn hán tồi tệ nhất trong lịch sử, 20-30% diện tích thanh long bị hư hại, do vậy nông dân Trung Quốc phải trồng lại và hai năm sau mới cho thu hoạch.

Mặt khác, sản lượng 1,6 triệu tấn khó đáp ứng nhu cầu tiêu thụ khổng lồ của 1,4 tỷ dân. Ông Nguyên dẫn chứng thêm về mặt hàng xoài. Trung Quốc là nước sản xuất xoài lớn nhất thế giới với sản lượng trung bình 15-16 triệu tấn/năm, tuy nhiên nước này vẫn phải nhập khẩu xoài của Việt Nam và các nước khác. Do vậy, cơ hội của thanh long Việt Nam ở thị trường này vẫn còn.

Bên cạnh đó, người Trung Quốc rất chuộng thanh long trong tín ngưỡng thờ cúng, trong khi thanh long Việt Nam lại có lợi thế hình thức đẹp, vỏ hồng, tai xanh, ruột đỏ… phù hợp với thị hiếu của thị trường tỷ dân.

Nhờ yếu tố về thời tiết và kinh nghiệm của nông dân, Việt Nam có thể sản xuất được thanh long trái vụ (giai đoạn tháng 1 đến tháng 5), giá xuất khẩu vẫn cao.

“Trong bối cảnh Trung Quốc “chạy đua” về sản lượng thanh long, nông dân và doanh nghiệp Việt Nam cần phát huy lợi thế của mình, bao gồm thanh long trái vụ, thanh long ruột đỏ, tập trung vào chất lượng và mẫu mã…

Chỉ có cách này, trái thanh long Việt Nam mới đứng chắc chân ở thị trường Trung Quốc và không còn cảnh dội chợ, phải cho bò ăn”, ông Nguyên nói.

Một yếu tố cạnh tranh khác của thanh long Việt Nam được ông Nguyên chỉ ra là giá thành sản xuất. Theo đại diện Vinafruit, Trung Quốc đang thiếu lao động nông nghiệp, chi phí nhân công, phân bón, vật tư đều cao khiến giá thành thanh long của nước này cao hơn Việt Nam.

Nếu đặt lên bàn cân về hàng nhập khẩu, chất lượng, mẫu mã tốt và hàng nội địa giá cao, ông Nguyên cho rằng thanh long Việt Nam vẫn có thể cạnh tranh.

Rủi ro cao khi quá phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc

Có thể nói, thị trường Trung Quốc hấp dẫn với trái thanh long Việt Nam bao nhiêu thì sẽ đi kèm với rủi ro bấy nhiêu.

Ông Đặng Phúc Nguyên cho biết nhìn lại giai đoạn vừa qua để thấy trái thanh long Việt Nam đang phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Trung Quốc nên rủi ro càng cao, chỉ cần một động thái nhỏ của thị trường này cũng có thể khiến giá cả lên xuống.

Điển hình như những ngày cận kề Tết Nguyên đán 2022, Trung Quốc bất ngờ thông báo dừng nhập khẩu thanh long từ 0 giờ 29/12/2021 đến hết ngày 26/1/2022 khiến hàng loạt container thanh long trái vụ xuất khẩu ùn ứ ở cửa khẩu, quay đầu xả hàng với giá chỉ 5.000 – 7.000 đồng/kg.

Hay bài toán lặp lại nhiều năm nay khi thanh long chính vụ của Việt Nam trùng với vụ thu hoạch Trung Quốc, giá bán mặt hàng này rớt xuống còn 2.000 – 3.000 đồng/kg, giá bán dưới giá thành khiến nông dân thua lỗ.

Cơ hội từ thị trường Ấn Độ, châu Âu vẫn rộng mở

Ở thời điểm trước mắt, xuất khẩu thanh long sang Trung Quốc vẫn chưa chịu ảnh hưởng nhiều, tuy nhiên cả nông dân và doanh nghiệp cũng cần tính toán đường dài cho mặt hàng này, tránh phụ thuộc vào một thị trường. Và việc tìm kiếm thêm các thị trường xuất khẩu mới cũng là một phương án được nhiều chuyên gia doanh nghiệp khuyến cáo.

Tại một hội nghị về tiêu thụ thanh long, ông Như Nguyễn, Giám đốc Công ty VIEC, đồng thời là đại diện thương mại Xuất nhập khẩu Hà Lan và Việt Nam cho biết thanh long được coi là “siêu thực phẩm” ở châu Âu, giá thanh long ở siêu thị ở mức 650.000 đồng/kg do chi phí vận chuyển, logistics cao.

Trong khi đó, Hà Lan được xem là cửa ngõ trung chuyển hàng hóa nông sản vào châu Âu. Do vậy, ông Như Nguyễn cho rằng Hà Lan là thị trường tiềm năng để trái thanh long mở rộng bản đồ xuất khẩu.

Tuy nhiên để xuất khẩu thanh long vào Hà Lan, các sản phẩm phải đạt chứng nhận GlobalGAP và khoảng 150 tiêu chuẩn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Ngoài ra, màu đỏ của trái phải chiếm hơn 70%, cuống phải cắt hoàn toàn, và tai không dài quá 1,5 cm.

Đại diện VIEC khuyến cáo các doanh nghiệp tích cực tham gia các hội chợ quốc tế để tìm kiếm đối tác, đồng thời tăng cường chế biến sản phẩm thanh long sấy khô, tinh bột hoặc cấp đông hoàn toàn để tăng thời gian bảo quản và giá trị gia tăng.

 Hay một thị trường tiềm năng khác cũng được nhắc đến là Ấn Độ. Ông Bùi Trung Thướng, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Ấn Độ cho biết tổng dân số của Ấn Độ khoảng 1,4 tỷ người, trong đó tỷ lệ người ăn chay và có thói quen tiêu thụ rau quả cao. Do đó, nhu cầu tiêu thụ rau quả, trong đó có trái thanh long của thị trường Ấn Độ rất lớn.

Nói thêm về tiềm năng của thị trường Ấn Độ, ông Nguyên cho biết thanh long là mặt hàng trái cây duy nhất không phải chịu thuế ở thị trường này. Đây cũng là một lợi thế để doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu và khai thác thị trường Ấn Độ.

Trong cơ cấu thị trường tiêu thụ thanh long Việt Nam, châu Âu và Ấn Độ hiện chiếm tỷ trọng rất nhỏ, khó có thể so sánh với Trung Quốc. Tuy nhiên đây cũng là những nỗ lực của doanh nghiệp xuất khẩu trái cây trong việc giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc.