Những nhân vật nổi tiếng giã từ thế giới trong năm 2020
Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ra lệnh dùng máy bay không người lái phóng tên lửa giết chết Thiếu tướng Qasem Soleimani khi ông này đến thăm thủ đô Baghdad, Iraq.
Tướng Soleimani không những chỉ huy Lực lượng Quds tinh nhuệ mà còn là một nhân vật hết sức quyền lực trong chính quyền Tehran và đang chỉ đạo hoạt động gia tăng ảnh hưởng quân sự của Iran ở Trung Đông.
Tại đám tang của tướng Soleimani ngày 7/1, ít nhất 56 người Iran đã chết vì đám đông dẫm đạp lên nhau.
Đêm 7/1, Iran phóng hàng chục quả tên lửa vào các căn cứ quân sự của Iraq có quân Mỹ đồn trú để trả thù cho cái chết của tướng Soleimani. Tuy nhiên không có binh sĩ Mỹ nào thiệt mạng.
Rạng sáng 8/1, Iran vô tình bắn rơi một chiếc máy bay chở khách Boeing 737 của hãng hàng không Ukraine International Airlines vì tưởng đây là máy bay chiến đấu của Mỹ đáp trả vụ Iran phóng tên lửa đêm 7/1. Toàn bộ 176 người trên máy bay đều thiệt mạng, trong đó chủ yếu là người Iran và Canada, ngoài ra còn có người Ukraine, Thụy Sỹ, Afghanistan, Đức và Anh.
Cái chết của tướng Soleimani đã khiến cho quan hệ Mỹ - Iran cũng như không khí địa chính trị tại Trung Đông hết sức căng thẳng và kéo theo giá dầu trên thị trường quốc tế tăng vọt.
Quốc vương Qaboos bin Said đã giúp Oman chuyển mình từ một đất nước nghèo đói và bất ổn thành một quốc gia thịnh vượng. Ông là nhà hòa giải được quốc tế tin cậy trong một số vấn đề gai góc nhất của khu vực.
Tháng 7/1970, Qaboos bin Said trở thành quốc vương sau khi phế truất cha mình trong một cuộc đảo chính với mục đích chấm dứt sự cô lập của đất nước và sử dụng nguồn thu từ dầu mỏ để hiện đại hóa và phát triển.
Quốc vương Qaboos đã hàn gắn những rạn nứt cũ giữa các bộ lạc bảo thủ ở sâu trong đất liền và những người dân ở vùng ven biển.
Người dân Oman gọi ông là "người phục hưng" vì đã đầu tư hàng tỷ USD thu nhập từ dầu mỏ vào cơ sở hạ tầng và xây dựng một trong những lực lượng vũ trang được huấn luyện tốt nhất trong khu vực.
Về ngoại giao, ông vạch ra một chính sách đối ngoại độc lập, không đứng về phía nào trong cuộc tranh giành quyền lực giữa Arab Saudi và Iran, hoặc trong tranh chấp vùng Vịnh với Qatar.
Chính phủ Oman giữ quan hệ với cả Tehran và Baghdad trong Chiến tranh Iran - Iraq những năm 1980-1988, và với cả Iran và Mỹ sau khi mối quan hệ ngoại giao hai nước này đổ vỡ năm 1979.
Oman đã giúp dàn xếp các cuộc đàm phán bí mật giữa Mỹ và Iran vào năm 2013, dẫn đến một Hiệp ước hạt nhân quốc tế lịch sử hai năm sau đó.
Tổng thống Daniel arap Moi nắm quyền từ năm 1978 đến 2002, lâu hơn bất kì nhà lãnh đạo nào khác kể từ khi Kenya giành được độc lập năm 1963. Ông thường mang theo một chiếc gậy bằng ngà voi và bị coi là một nhà độc tài, để lại tệ nạn tham nhũng vẫn còn ám ảnh quốc gia Đông Phi này đến tận ngày nay.
Trong 24 năm cầm quyền, ông không đưa Kenya thoát khỏi nghèo đói nhưng đã giúp đất nước ổn định hơn nhiều quốc gia trong khu vực.
Năm 1978, Tổng thống Jomo Kenyatta qua đời và ông Daniel arap Moi khi đó đang là Phó Tổng thống đã lên thay.
Các nhà ngoại giao cho rằng một cuộc đảo chính bất thành năm 1982 đã biến ông từ một nhà lãnh đạo thận trọng, dè dặt thành một nhà độc tài cứng rắn.
Hàng nghìn nhà hoạt động, sinh viên và học giả đã bị ông giam giữ vô cớ trong các nhà tù dưới lòng đất, có khi các tù nhân này bị đánh đập và bỏ đói. Ông chiến thắng trong các cuộc bầu cử năm 1992 và 1997, sau đó buộc phải nghỉ hưu vì giới hạn nhiệm kỳ.
Tổng thống Hosni Mubarak lãnh đạo tại Ai Cập trong 30 năm cho tới khi bị công chúng buộc từ chức vào năm 2011.
Ông có quan điểm thân phương Tây và sớm trở thành nạn nhân của các cuộc cách mạng "Mùa xuân Ả Rập" lan rộng khắp Trung Đông đầu thập niên 2010.
Sau khi mất chức hai tháng, ông bị bắt giữ rồi bị kết án tù chung thân vì tội lập mưu giết 239 người biểu tình trong cuộc nổi dậy kéo dài 18 ngày. Tuy nhiên đến năm 2017, ông được thả tự do và xóa án.
Ông qua đời ngày 25/2/2020 ở tuổi 91. Quân đội Ai Cập tưởng nhớ ông như vị anh hùng trong cuộc chiến tranh Ả Rập – Israel năm 1973 và được tổ chức lễ tang theo nghị thức quân đội.
John Lewis đến từ thành phố Atlanta, đại diện bang Georgia trong quốc hội Mỹ từ năm 1987. Tháng 12/2019, ông thông báo mình bị ung thư tuyến tuỵ giai đoạn cuối sau đó qua đời vào 17/7/2020.
Ông là người đi tiên phong trong phong trào đấu tranh vì quyền con người ở Mỹ. Linh mục Martin Luther King Jr. từng viết thư và gặp ông khi John Lewis 18 tuổi.
Năm 1963, Lewis phát biểu tại cuộc Tuần hành tại Washington vì việc làm và tự do, ông là diễn giả cuối cùng của cuộc tuần hành này còn sống.
John Lewis từng nhiều lần bị bắt giữ và đánh đập trong cuộc đời đấu tranh của mình, trong đó có lần tại bang Alabama năm 1965 khi ông tham gia cuộc tuần hành "Ngày Chủ nhật Đẫm máu" trên cầu Edmund Pettus.
Năm 2011, ông được Tổng thống Barack Obama trao Huân chương Tự do - một trong hai huân chương cao quý nhất của nước Mỹ.
Tháng 6/2020, ông xuất hiện trước công chúng lần cuối trong đời khi các cuộc biểu tình sắc tộc nổ ra trên khắp nước Mỹ sau cái chết của người đàn ông da màu George Floyd. Ông chống gậy bước đi cạnh Thị trưởng thủ đô Washington Muriel Bowser trên một con phố mà ông Bowser mới đổi tên thành Black Lives Matter Plaza.
Trong nhiều thập kỷ, Tổng thống Benjamin Mkapa đã làm việc không mệt mỏi để chấm dứt xung đột ở khu vực Đông Phi.
Ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử đa đảng đầu tiên của đất nước năm 1995 và tái đắc cử vào năm 2000. Ông đã lãnh đạo một số sáng kiến hòa giải khu vực và sau đó tiếp tục thúc đẩy hòa giải ở Burundi, Kenya, Cộng hòa Dân chủ Congo và vùng Hồ Lớn.
Ông Mkapa từng là một nhà báo, đại sứ, ngoại trưởng và quan chức hàng đầu của đảng CCM cầm quyền. Trong vai trò tổng thống thứ 3 của Tanzania từ khi giành được độc lập, ông đã giám sát các cải cách vĩ mô giúp ổn định nền kinh tế đang gặp khó khăn và đảm bảo xóa nợ từ các nhà tài trợ nước ngoài.
Nguyên Tổng Bí thư, Thượng tướng Lê Khả Phiêu sinh ngày 27/12/1931 tại xã Đông Khê, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
Từ 1952 đến 1992, ông trải qua các cấp bậc trong quân ngũ từ binh nhì tới thượng tướng. Năm 1996 ông chuyển từ con đương binh nghiệp với vị trí Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam sang sự nghiệm chính trị với nhiệm vụ Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng.
Tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 4, khoá VIII (tháng 12/1997), ông được bầu làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư Đảng uỷ Quân sự Trung ương (nay là Quân uỷ Trung ương).
Tháng 10/2006, ông nghỉ hưu theo chế độ ở tuổi 75.
Do có nhiều công lao và thành tích xuất sắc, ông được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Sao vàng; Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng và nhiều huân, huy chương cao quý khác của Việt Nam và quốc tế.
Bà Ginsburg sinh năm 1933 và làm Thẩm phán Toà án Tối cao trong 27 năm từ khi được Tổng thống Bill Clinton bổ nhiệm năm 1993 đến khi qua đời.
Trong nhiệm kì của mình, Thẩm phán Ginsburg được coi là một người theo tư tưởng tự do. Bà cực lực ủng hộ bình đẳng giới, bảo vệ quyền phá thai, mở rộng quyền của người đồng tính, duy trì đạo luật chăm sóc sức khoẻ Obamacare, ủng hộ quyền của các nhóm người nghèo và người thiểu số.
Thẩm phán Ruth Bader Ginsburg vào tháng 8/2013 (trái) và năm 2015 (ngoài cùng bên phải). (Ảnh: New York Times).
Cái chết của bà vào ngày 18/9/2020 đã mở đầu cho một cuộc đấu đá kịch liệt trên chính trường Mỹ. Đối thủ Joe Biden và Đảng Dân chủ muốn đợi đến sau cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội mới tìm người thay thế.
Tuy nhiên, đương kim Tổng thống Donald Trump quyết tâm đề cử bà Amy Coney Barrett và Thượng viện do Đảng Cộng hoà chiếm đa số đã phê chuẩn đề cử này vào ngày 26/10 – chỉ 38 ngày sau khi bà Ginsburg qua đời và 8 ngày trước cuộc bầu cử 3/11.
Với việc bổ nhiệm bà Barrett, phe bảo thủ nắm 6/9 ghế Thẩm phán Tối cao. Giới quan sát cho rằng ông Trump và Đảng Cộng hoà muốn gấp rút đưa người vào cơ quan tư pháp này là vì hi vọng Toà án Tối cao sẽ ra phán quyết có lợi trong trường hợp xảy ra tranh chấp về bầu cử.
Thực tế, Tòa án Tối cao Mỹ đã bác bỏ hai vụ kiện về bầu cử mà Tổng thống Trump và đồng minh nộp lên.
Quốc vương al-Sabah đăng quang năm 2006 và là người người xây dựng chính sách đối ngoại của Kuwait hơn 50 năm qua. Nhiều người Arab ở vùng Vịnh coi ông là một nhà ngoại giao tài ba cũng như một người làm từ thiện bền bỉ.
Ông đóng vai trò là người hoà giải trong môi trường địa chính trị căng thẳng của Trung Đông, đưa Kuwait thoát khỏi đống đổ nát sau cuộc xâm lược của Iraq năm 1990 và giàu mạnh trở lại.
Vua al-Sabah hiểu rằng Kuwait là một quốc gia nhỏ bé nhưng có tài nguyên dầu mỏ khổng lồ, vì vậy chiến thuật ngoại giao khôn khéo là nhân tố tối quan trọng giúp nước này thoát khỏi chiến tranh, tránh đối đầu căng thẳng với những người láng giềng hùng mạnh như Arab Saudi, Iran và Iraq.
Giữa năm 2017, thế hệ lãnh đạo với tư tưởng "diều hâu" của Arab Saudi và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) đã áp các lệnh cấm vận và trừng phạt lên Qatar, phá vỡ khối Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh mà mà vua al-Sabah xây dựng trong suốt 39 năm.
Vua al-Sabah duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ - cường quốc giúp chấm dứt sự chiếm đóng của Iraq tại Kuwait năm 1990 – 1991. Mỹ cũng đã dùng Kuwait làm bàn đạp để thực hiện cuộc chiến tranh Iraq năm 2003.
Bernard Ebbers - sinh ra ở Canada - là nhà đồng sáng lập và CEO của công ty viễn thông WorldCom.
Năm 2002, WorldCom bị phát hiện đã gian lận kế toán với quy mô lên tới 11 tỷ USD và phải nộp đơn phá sản. Đây là một trong những vụ bê bối chấn động ngành kế toán thế giới và là vụ phá sản lớn nhất nước Mỹ từ thời điểm đó cho đến năm 2008 khi ngân hàng đầu tư Lehman Brothers sụp đổ.
Các lãnh đạo của WorldCom, đặc biệt là CEO Bernard Ebbers, đã thổi phồng các số liệu tài chính như doanh thu, lợi nhuận, tài sản, ... để lừa gạt nhà đầu tư. Năm 2005, Bernard Ebbers bị kết án 25 năm tù giam về tội gian lận chứng khoán và một số tội danh khác. Ông kháng cáo nhưng bất thành.
Tháng 12/2009, ông được ra tù sớm sau 13 năm ngồi tù. Hơn một tháng sau khi ra tù, Bernard Ebbers qua đời.
Jack Welch tốt nghiệp ngành kĩ sư hóa học, làm Chủ tịch và CEO của General Electric trong suốt 20 năm từ 1981 đến 2001 và giúp tập đoàn này trở thành một đế chế đa ngành siêu lợi nhuận.
Trong thời của Jack Welch, trước khi các đại gia công nghệ như Apple hay Amazon trỗi dậy, General Electric đã có lúc giữ ngôi vị tập đoàn đáng giá nhất hành tinh, doanh thu tăng gần 5 lần, vốn hóa thị trường tăng 30 lần.
Ngày nay, General Electric vẫn là một trong những tập đoàn lớn nhất thế giới, sản xuất đủ thứ từ bóng đèn, máy biến thế đến động cơ máy bay, tàu ngầm, ...
Theo AP, phong cách điều hành sâu sát và đặt nặng kết quả của Jack Welch được cho là đã giúp GE xoay chuyển tình hình tài chính. Tuy nhiên, các thành công của ông trong cắt giảm triệt để chi phí cũng khiến cho hàng nghìn nhân viên General Electric mất việc.
Năm 1999, tạp chí Fortune tặng Jack Welch danh hiệu "Nhà quản lý của thế kỷ 20".
Tỉ phú Hà Hồng Sân sinh năm 1921 tại Hong Kong rồi chuyển sang Macau trong những năm chiến tranh. Ông là người duy nhất có giấy phép mở sòng bạc tại Macau trong hơn 40 năm từ 1961 đến 2002. Hà Hồng Sân đã dùng thế độc quyền này để biến Macau từ một hòn đảo nhỏ, nghèo nàn trở thành kinh đô bài bạc của thế giới, vượt xa cả Las Vegas của Mỹ.
Năm 2019, Las Vegas thu về gần 6,6 tỉ USD doanh thu từ ngành dịch vụ trò chơi và sòng bạc, trong khi Macau thu gần 37 tỉ USD.
Tuy bản thân làm chủ đế chế cờ bạc qui mô bậc nhất thế giới nhưng vị tỉ phú này không đánh bạc và thường khuyên những người thân xung quanh mình nên tránh xa cờ bạc.
Tập đoàn SJM Holdings do ông làm Chủ tịch từng được định giá 6 tỉ USD. Tạp chí Forbes từng ước tính ông có tài sản ròng 9 tỉ USD vào năm 2008.
Năm 2009 ông bị ngã dẫn tới chấn thương sọ não và từ đó ít xuất hiện trước công chúng. 17 người con của ông tranh giành quyền thừa kế tài sản. Năm 2018, Hà Hồng Sân nghỉ hưu ở tuổi 96, con gái ông điều hành SJM Holdings thay cha.
Những năm cuối đời, hoạt động kinh doanh của ông nói riêng và Macau nói chung không thuận lợi khi tăng trưởng kinh tế ở Trung Quốc đại lục chậm lại và chính quyền Bắc Kinh mạnh tay trấn áp tham nhũng, khiến cho dòng tiền chảy sang Macau gặp khó.
Tỉ phú truyền thông Sumner Redstone đã biến chuỗi rạp chiếu phim của cha mình thành một đế chế bao gồm Paramount Pictures, CBS và MTV.
Ông là chủ tịch điều hành của cả Viacom Inc và CBS Corp và kiểm soát hai công ty này thông qua National Amusements. Nhưng vào đầu những năm 90, tình trạng sức khỏe suy yếu của ông đã châm ngòi cho một cuộc tranh chấp quyền lực và đến năm 2016, ông phải rời ghế chủ tịch của cả Viacom lẫn CBS.
Từ năm 2015 về sau, vị thế ông trùm truyền thông toàn cầu của Sumner Redstone mờ nhạt dần khi những người thân cận bắt đầu nghi ngờ về độ minh mẫn của ông.
Cuộc chiến pháp lí kéo dài sau đó khiến ông mâu thuẫn với một người bạn gái cũ và người bạn tâm giao lâu năm Philippe Dauman. Tuy nhiên, ông lại làm lành với cô con gái Shari vốn bị ghẻ lạnh từ lâu.
Nhà thiết kế thời trang Nhật Bản Kenzo Takada, thường được biết đến với cái tên Kenzo, đã qua đời vào ngày 4/10 ở tuổi 81 vì các biến chứng liên quan đến COVID-19.
Theo Reuters, Kenzo đã tạo nên thương hiệu của mình ở Paris vào những năm 1970 với phong cách họa tiết sặc sỡ và hình bóng nguyên bản.
Ông cũng mở rộng hoạt động sang nước hoa và các dòng sản phẩm chăm sóc da, giúp công việc kinh doanh bùng nổ.
Khi xem lại một trong những buổi trình diễn thời trang đầu tiên của Kenzo vào năm 1973, tờ New York Times đã đánh giá ông là "một trong những nhà thiết kế giàu trí tưởng tượng nhất trên thế giới".
Ông Lee Kun-hee sinh năm 1942 khi Hàn Quốc vẫn đang bị Nhật Bản chiếm đóng. Năm 1987, ông tiếp quản vai trò dẫn dắt Samsung sau khi cha ông đồng thời là nhà sáng lập tập đoàn này qua đời. Khi đó phương Tây chỉ biết đến nhánh điện tử của Samsung là một công ty chuyên sản xuất TV rẻ tiền, lò vi sóng chất lượng thấp được bày bán ở các cửa hàng hạ giá.
Năm 1993, khi phát hiện 150.000 chiếc điện thoại bị lỗi, Chủ tịch Lee Kun-hee ra lệnh thiêu rụi toàn bộ để thể hiện quyết tâm nâng cao chất lượng sản phẩm, đưa Samsung tiến lên các nấc thang công nghệ. Ông nổi tiếng với lời kêu gọi nhân viên Samsung "phải đổi mới mọi thứ, ngoại trừ gia đình mình".
Trong thập niên 1990, Samsung đã vượt qua các đối thủ tại Nhật Bản và Mỹ trong ngành chip nhớ. Sau đó Samsung tiếp tục thống trị lĩnh vực sản xuất màn hình phẳng. Hiện nay, Samsung đã qua mặt Apple và Huawei để dẫn đầu thị phần điện thoại thông minh toàn cầu.
Tuy có công lớn trong việc xây dựng Samsung trở thành một đế chế đa ngành hùng mạnh nhưng Chủ tịch Lee Kun-hee cũng đã hai lần bị kết tội, một lần vì tham nhũng và một lần vì trốn thuế. Sau cả hai lần ông đều được ân xá.
Triệu phú bán giày Tony Hsieh là một người Mỹ gốc Đài Loan. Ông tốt nghiệp Đại học Harvard, sau đó gia nhập công ty bán giày ShoeSite.com vào năm 1999 trong vai trò CEO.
Về sau công ty này đổi tên thành Zappos.com và được bán cho Amazon với giá 1,2 tỷ USD vào năm 2009.
Tony Hsieh vẫn tiếp tục làm CEO của công ty bán quần áo và giày online này cho đến khi nghỉ hưu vào tháng 8/2020.
Ngày 18/11/2020, ông bị thương trong một vụ cháy tại nhà ở bang Connecticut, Mỹ và được đưa đến bệnh viện để điều trị tình trạng bỏng và ngạt khói. Ngày 27/11, ông qua đời tại bệnh viện Bridgeport ở tuổi 46.
Chadwick Boseman đóng vai Black Panther trong series Avengers. (Ảnh: Reuters, Marvel Studio).
Sean Connery nổi tiếng với vai diễn huyền thoại Điệp viên 007 James Bond trong thập niên 1960 - 1970. (Ảnh: BBC, UPI).
Maradona năm 1994 (trái) và năm 2000 (phải). (Ảnh: Getty Images, Reuters)