Adani Group của tỷ phú từng giàu thứ hai thế giới kinh doanh những gì, quy mô ra sao mà vốn hóa lớn nhanh như thổi?

Đầu tháng 1/2023, tỷ phú Gautam Adani bất ngờ xuất hiện trên kênh truyền hình India TV, giải đáp cho khán giả biết làm thế nào ông trở thành người giàu nhất châu Á.

Khi được hỏi về mối quan hệ thân thiết giữa mình và Thủ tướng Narendra Modi và liệu chính phủ Ấn Độ có đóng vai trò quan trọng trong sự nghiệp đồ sộ của mình hay không, Adani đáp: “Tôi không theo đuổi những con số hào nhoáng. Với tôi, câu hỏi lớn hơn là ‘Tôi có thể làm gì cho đất nước?’”

Câu trả lời của vị tỷ phú nhận được những tràng pháo tay tán thưởng của đám đông. Sau đó, ông nói thêm: “Khinh khí cầu này [Adani Group] sẽ tiếp tục bay cao chừng nào Ấn Độ còn tiến về phía trước”.

Tua nhanh đến ngày 24/1, công ty bán khống Hindenburg Research của Mỹ đã tung ra một bản báo cáo gây rúng động, cáo buộc Adani Group “đã thực hiện vụ lừa đảo lớn nhất lịch sử doanh nghiệp”, thao túng cổ phiếu, gian lận kế toán và có nhiều hành vi sai trái khác.

Vụ lùm xùm đã gây ảnh hưởng lớn. Tính đến ngày 2/3, Adani Group mất 108 tỷ USD vốn hoá và Gautam Adani phải huỷ thoả thuận bán cổ phiếu trị giá 2,4 tỷ USD. Trong giai đoạn 27/1 - 31/1, các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài đã rút ròng 2 tỷ USD khỏi thị trường chứng khoán Ấn Độ.

Đáp lại cuộc tấn công của Hindenburg, Adani Group đã công bố một tài liệu dài 413 trang, gọi những thông tin của công ty bán khống là “những cáo buộc cũ rích, vô căn cứ và gây mất uy tín”.

Adani Group còn gọi bản báo cáo là một “cuộc tấn công có tính toán nhằm vào Ấn Độ, vào sự độc lập, liêm chính và chất lượng của các tổ chức Ấn Độ, cũng như vào câu chuyện tăng trưởng và tham vọng của nước này”.

Trong một tuyên bố bằng video, CFO Jugeshinder Singh của Adani Group đã đứng trước một lá cờ Ấn Độ, nhấn mạnh rằng bất kỳ sự giám sát nào của nước ngoài đối với tập đoàn đều là một cuộc tấn công vào thành công của chính Ấn Độ.

Vụ việc đã lần nữa khiến công chúng đổ dồn sự chú ý vào mối quan hệ giữa Adani Group và nền kinh tế của Thủ tướng Modi. Đồng thời, nó còn đặt ra câu hỏi lớn hơn về uy tín của Ấn Độ với tư cách là một động lực tăng trưởng toàn cầu và là điểm đến của nhà đầu tư quốc tế.

Mối quan hệ khăng khít

Là một trong 8 người con trong một gia đình trung lưu ở Ahmedabad (bang Gujarat), sau khi bỏ ngang đại học, Gautam Adani bắt đầu sự nghiệp bằng nghề kinh doanh kim cương ở Mumbai.

Sau đó, ông trở về quê nhà để cùng anh trai điều hành doanh nghiệp xuất nhập khẩu nhựa của gia đình, trước khi thành lập Adani Enterprises - một trong những trụ cột của Adani Group hiện nay - vào những năm 1980.

Sự trỗi dậy của đế chế Adani gắn liền với chủ trương kinh tế của Thủ tướng Narendra Modi. Cả hai đều đến từ bang Gujarat, nơi ông Modi từng là Thủ hiến trong giai đoạn 2001 - 2014.

Dưới sự lãnh đạo của Thủ hiến Modi, nền kinh tế của Gujarat từng ghi nhận tốc độ tăng trưởng GDP nhanh nhất cả nước, vượt xa các bang khác. Kỳ tích này được gọi là “mô hình Gujarat”.

Mối quan hệ giữa doanh nhân Adani và nhà chính trị Modi trở nên keo sơn vào năm 2002, sau khi một vụ bạo loạn tôn giáo diễn ra tại Gujarat, khiến 1.000 người thiệt mạng.

Giới lãnh đạo ở New Delhi lúc bấy giờ rất tức giận với ông Modi về vết nhơ mà vụ việc để lại cho hình ảnh đất nước. Nhiều doanh nghiệp cũng quay lưng với Thủ hiến Modi.

Riêng doanh nhân Gautam Adani là đứng ra giúp đỡ. Adani đã thành lập một hội nghị thường niên dành cho nhà đầu tư với tên gọi “Gujarat sôi động”. Cùng với bàn tay nhào nặn của ông Modi, kinh tế của bang Gujarat bứt tốc trở lại.

Theo thời gian, hình ảnh của ông Modi dần khôi phục. Khi ra tranh cử chức thủ tướng vào năm 2014, ông Modi đã trở thành một biểu tượng cho cú hích kinh tế mới. Sau khi chiến thắng, ông bay tới thủ đô bằng chuyên cơ riêng của Adani.

Kể từ khi ông Modi thành thủ tướng, cơ ngơi của Adani ngày càng lớn mạnh. Khối tài sản ròng của Adani nhảy vọt gần 2.000% lên 125 tỷ USD vào đầu năm nay, vượt ông chủ Amazon là Jeff Bezos để trở thành người giàu thứ hai thế giới, theo Bloomberg Billionaires Index.

Mở rộng với tốc độ đáng kinh ngạc

Sự đi lên của Adani Group gắn liền với “câu chuyện tăng trưởng” của Ấn Độ, tỷ phú Adani nhiều lần nhấn mạnh.

Khởi điểm, Gautam Adani đã đặt cược vào than đá. Thập niên 1990, khi Ấn Độ bắt đầu cởi trói cho nền kinh tế nội địa, nhu cầu năng lượng của nước này rất lớn. Ván cược của Adani đã thành công, tạo đà cho đế chế Adani Group sau này.

Đến nay, Adani Group bao trùm nhiều mảng lớn của nền kinh tế Ấn Độ, nhưng khác với các doanh nghiệp lâu đời hơn như Tata, tập đoàn này chủ yếu tập trung vào cơ sở hạ tầng.

Kể từ thời thuộc địa, Ấn Độ đã rất thiếu thốn các nền tảng hạ tầng cần thiết cho một nền kinh tế hiện đại. Vì lẽ đó, ông Modi đã ưu tiên xây dựng cầu đường, kết nối làng mạc xa xôi với nguồn điện, phát triển cảng biển, sân bay.

Adani Group đã lấp vào chỗ trống mà ông Modi cần. Năm 2018, họ trở thành nhà điều hành 6 sân bay đang ăn nên làm ra, dù không có kinh nghiệm vận hành sân bay trước đó. Sau chưa đầy hai năm, Adani Group đã kiểm soát gần 25% lưu lượng hàng không của Ấn Độ.

Ngoài thâu tóm các cảng biển và sân bay trong nước, Adani Ports thuộc Adani Group còn ký một thoả thuận vào năm 2021 để phát triển và điều hành một cảng biển tại Colombo Port (Sri Lanka).

Đầu năm 2022, công ty này tiếp tục mua 70% cổ phần tại Haifa Port của Israel và cam kết đầu tư xây dựng các dự án ở Tanzania sau khi Sáng kiến Vành đai Con đường của Trung Quốc gặp trục trặc.

Gần đây, chính quyền ông Modi muốn biến Ấn Độ thành một trung tâm năng lượng xanh, đặt mục tiêu trung hoà carbon vào năm 2070. Adani Group đã tận dụng các ưu đãi của New Delhi.

Tỷ phú Adani tiết lộ kế hoạch tăng gần 8 lần công suất năng lượng tái tạo vào năm 2025. Năm 2021, tập đoàn của ông cùng TotalEnergies của Pháp công bố khoản đầu tư 50 tỷ USD để xây dựng “hệ sinh thái hydro xanh lớn nhất thế giới”.

Tham vọng năng lượng sạch của Adani không chỉ giới hạn ở Ấn Độ. Gần đây, ông đã công bố kế hoạch xây dựng một dự án 10 GW ở Morocco nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng của châu Âu.

Dù vậy, Adani Group vẫn chưa từ bỏ “gốc gác” nhiên liệu hoá thạch của mình. Trong các năm qua, tập đoàn vẫn tiếp tục khai thác than trong nước và mua lại các mỏ ở Australia, Bangladesh; đồng thời công bố kế hoạch rót 4 tỷ USD vào một tổ hợp hoá dầu.

Adani Group cũng đầu tư vào nông nghiệp, một ưu tiên lớn khác của ông Modi nhằm giành được tín nhiệm của nhóm cử tri nông thôn. Ngoài ra, tập đoàn cũng tham gia đấu thầu để tiếp quản đài truyền hình NDTV.

Ông Rahul Gandhi, cựu lãnh đạo Đảng Quốc đại, từng đánh giá: “Tất cả các cảng biển, sân bay, dự án năng lượng, truyền tải điện, khai thác khoáng sản, năng lượng xanh, phân phối khí đốt, dầu ăn của Ấn Độ đều có dấu tích của ông Adani”.

Đầu tháng 10/2022, CFO của Adani Group cho biết trong tương lai, tập đoàn sẽ đầu tư hơn 150 tỷ USD vào nhiều lĩnh vực như năng lượng xanh, trung tâm dữ liệu, sân bay, y tế,...để trở thành doanh nghiệp có định giá 1.000 tỷ USD.

Chỉ một số ít doanh nghiệp từng đạt được dấu mốc đó, bao gồm Apple, Saudi Aramco, Microsoft, Amazon và công ty mẹ của Google là Alphabet.

Rủi ro khó tách rời

Bất chấp sự mở rộng nhanh chóng của Adani Group, các nhà đầu tư cá nhân vẫn tương đối cảnh giác khi bỏ tiền vào nhóm cổ phiếu này. Tuy nhiên, chính phủ Ấn Độ không do dự như vậy.

Công ty bảo hiểm nhân thọ LIC thuộc sở hữu đa số của chính phủ, quản lý khối tài sản hơn 500 tỷ USD và là một cái tên quen mặt của người dân Ấn Độ đã tích cực rót vốn vào Adani Group.

Trong hai năm qua, khoản đầu tư của LIC vào 5 trong 7 công ty niêm yết thuộc Adani Group - gồm Adani Enterprises, Adani Green Energy, Adani Ports, Adani Total Gas và Adani Transmission - đã tăng lên 9,5 tỷ USD.

Tính đến ngày 30/9/2022, số vốn của LIC chiếm khoảng 4,6% tổng vốn hoá của 5 công ty - cao gấp 5 lần so với khoản đầu tư của các quỹ tương hỗ. Một vài cái tên trong số 5 công ty trên không sinh lời và còn thâm dụng vốn, gây rủi ro cho LIC.

Cổ phần của LIC trong các công ty thuộc tập đoàn Reliance và Tata chắc chắn lớn hơn nhiều, nhưng đó là những doanh nghiệp lâu đời và trụ vững qua nhiều thử thách. Sự trỗi dậy của Adani Group chỉ mới diễn ra gần đây. Do đó, LIC có thể kiếm được nhiều nhất - nhưng cũng mất nhiều nhất từ biến động cổ phiếu họ Adani.

Tham vọng mở rộng của Adani Group cũng làm gia tăng rủi ro cho các ngân hàng Ấn Độ, giữa lúc họ vốn đang phải vật lộn với những khoản nợ khó đòi.

Trong năm tài chính 2022, Adani Group có tổng nợ ròng gần 20 tỷ USD. Các khoản vay từ các ngân hàng quốc doanh chiếm 21%, trong đó State Bank of India chiếm gần 40%.

Dù tỷ lệ các khoản vay của Adani Group từ các ngân hàng quốc doanh đã giảm trong những năm qua, điều đó cũng không thể xua tan lo lắng xoay quanh bảng cân đối kế toán của các ngân hàng này.

So với các nền kinh tế có cùng quy mô, tỷ lệ “nợ xấu” nói chung của Ấn Độ vẫn thuộc top cao nhất, ở mức 5,9% tính đến tháng 3/2022, theo Times of India.

Ông Sonam Chandwani, đối tác quản lý tại hãng luật KS Legal & Associates, cảnh báo: “Mặc những lo ngại xoay quanh việc Adani Group sử dụng quá nhiều đòn bẩy, các ngân hàng vẫn ưu ái Adani. Họ nên thận trọng, bởi nếu tập đoàn này rơi vào chu kỳ vỡ nợ, ảnh hưởng có thể rất khủng khiếp”.

CreditSights, công ty con của Fitch Ratings, đã nhấn mạnh vào tháng 8 năm ngoài rằng Adani Group “có đòn bẩy quá cao” và có thể dẫn đến “sự kiện vỡ nợ ở một hoặc nhiều công ty thành viên. Ngoài ra, tập đòn còn chịu rủi ro “key-man risk”, khi phụ thuộc quá mức vào nhà lãnh đạo chủ chốt duy nhất là Gautam Adani.

Nguy cơ vỡ nợ này sẽ làm rung chuyển thị trường chứng khoán và cả nền kinh tế Ấn Độ nói chung, do vai trò sâu rộng của các Adani Group trong mạng lưới hạ tầng của đất nước. Hơn nữa, người dân sẽ bị ảnh hưởng do tiếp xúc gián tiếp với Adani Group, thông qua LIC và các ngân hàng quốc doanh.

Tờ Quartz cho rằng tập đoàn của tỷ phú Adani có thể đã trở thành một doanh nghiệp “quá lớn để được phép phá sản”, vì vậy chính phủ Ấn Độ có thể phải giải cứu trong trường hợp xấu.