Số liệu chính thức che giấu sự thật u ám trên thị trường lao động Mỹ

Bề mặt phẳng lặng: Những con số đẹp của chính phủ

Nếu chỉ nhìn vào các báo cáo chính thức từ Washington, nền kinh tế Mỹ dường như đang duy trì được sự ổn định, bất chấp những biến động vĩ mô.

Theo số liệu mới nhất từ Bộ Lao động Mỹ, số người nộp đơn xin trợ cấp thất nghiệp lần đầu (initial claims) trong tuần kết thúc vào ngày 29/11 đã giảm 27.000 xuống còn 191.000. Đây là mức thấp nhất kể từ tháng 9/2022, cho thấy làn sóng sa thải dường như chưa lan rộng đến mức báo động.

Tỷ lệ thất nghiệp tổng thể, theo báo cáo tháng 9, vẫn neo ở mức 4,4%. Đối với các quan chức tại Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), những con số này là bằng chứng cho thấy thị trường lao động vẫn giữ được sự "kiên cường" nhất định, chưa rơi vào suy thoái.

Tuy nhiên, khi đào sâu vào các dữ liệu từ khu vực tư nhân — những tổ chức theo dõi sát sao từng nhịp đập của doanh nghiệp — một thực tế hoàn toàn khác, u ám và đầy mâu thuẫn đang bắt đầu lộ diện bên dưới lớp vỏ bọc ổn định này.

Dưới lớp băng: Cơn sóng ngầm sa thải

Trái ngược với sự bình yên trong báo cáo của Bộ Lao động, dữ liệu từ Challenger, Gray & Christmas, một trong những công ty tư vấn nhân sự uy tín tại Mỹ, lại cho thấy một cơn bão đang ập đến.

Theo báo cáo công bố ngày 4/12, chỉ riêng trong tháng 11, các nhà tuyển dụng Mỹ đã thông báo cắt giảm 71.321 việc làm, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước. Đây là con số cao nhất cho tháng 11 kể từ năm 2022.

Con số đáng báo động hơn nằm ở bức tranh toàn cảnh cả năm. Lũy kế 11 tháng, tổng số việc làm bị cắt giảm đã lên tới hơn 1,17 triệu, tăng 54% so với cùng kỳ năm 2024. Theo Challenger, Gray & Christmas, đây là mức cao nhất kể từ năm 2020, thời điểm đại dịch COVID-19 tàn phá nền kinh tế.

Danh sách các tập đoàn lớn công bố sa thải trong năm 2025 kéo dài như là minh chứng cho sức khỏe sa sút của các doanh nghiệp Mỹ. Vậy tại sao một làn sóng sa thải khổng lồ như vậy lại không được phản ánh trong số liệu trợ cấp thất nghiệp của chính phủ?

Giải mã nghịch lý

Sự mâu thuẫn giữa số liệu trợ cấp thất nghiệp và sa thải là kết quả của những thay đổi cấu trúc sâu sắc trong thị trường lao động.

Thứ nhất, độ trễ và tính chất của các đợt cho thôi việc. Nhiều đợt cắt giảm diễn ra ở các ngành công nghệ và tài chính lương cao. Những nhân viên bị sa thải tại đây thường nhận được các gói trợ cấp thôi việc (severance packages) hậu hĩnh, kéo dài nhiều tháng.

Theo quy định, trong thời gian nhận trợ cấp này, nhân viên có thể chưa đủ điều kiện nộp đơn xin trợ cấp thất nghiệp ngay lập tức. Do đó, số liệu xin trợ cấp thất nghiệp của chính phủ bị chậm một nhịp so với thực tế sa thải.

Thứ hai, hiện tượng "tích trữ nhân công" (labor hoarding). Theo nhận định từ Reuters và Fed chi nhánh San Francisco, thị trường đang rơi vào trạng thái kỳ lạ là "không sa thải, không tuyển dụng" (No-Hire, No-Fire).

Nhiều doanh nghiệp, dù gặp khó khăn, vẫn cố gắng giữ chân nhân viên hiện có vì lo sợ chi phí tuyển dụng lại sẽ rất cao khi kinh tế phục hồi. Họ chọn cách "đóng băng" tuyển dụng thay vì sa thải ồ ạt nhân viên cấp thấp, trong khi tập trung cắt giảm ở các vị trí quản lý cấp cao hoặc các bộ phận tái cấu trúc.

Thứ ba, sự bế tắc của người tìm việc. Dữ liệu về số người liên tục nhận trợ cấp thất nghiệp (continuing claims) đang kể một câu chuyện buồn hơn. Con số này hiện đang neo ở mức gần 1,94 triệu, sát mức cao nhất kể từ năm 2021.

Điều này cho thấy người lao động, một khi đã mất việc, đang gặp vô vàn khó khăn để tìm được công việc mới. Thời gian thất nghiệp trung bình trong lĩnh vực tài chính đã tăng khoảng 20 tuần so với năm 2023. Cánh cửa tuyển dụng đang dần khép lại.

Tương lai ảm đạm: Cánh cửa tuyển dụng ngày càng hẹp

Nếu số liệu sa thải cho thấy quá khứ, thì số liệu tuyển dụng sẽ dự báo tương lai. Và tương lai đó không mấy sáng sủa.

Theo báo cáo của ADP (Automatic Data Processing), khu vực tư nhân đã bất ngờ cắt giảm 32.000 việc làm trong tháng 11, mức giảm lớn nhất kể từ đầu năm 2023. 

Bà Nela Richardson, chuyên gia kinh tế trưởng của ADP, nhận định rằng hoạt động tuyển dụng đang trở nên "chậm chạp" do các doanh nghiệp phải đối mặt với sự bất ổn vĩ mô và người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu.

Dữ liệu về ý định tuyển dụng từ Challenger còn bi quan hơn: tổng số kế hoạch tuyển dụng được công bố trong năm 2025 chỉ đạt chưa đầy 500.000, giảm 35% so với năm trước và là mức thấp nhất kể từ năm 2010.

Thị trường lao động cũng đang chứng kiến sự phân hóa rõ rệt. Theo McKinsey, xu hướng tự động hóa và AI đang thu hẹp đáng kể cơ hội cho lao động "cổ cồn trắng" (văn phòng), trong khi nhu cầu lao động "cổ cồn xanh" (sản xuất, dịch vụ) vẫn duy trì.

Nhóm lao động trẻ (Gen Z) đang chịu tổn hại nặng nề nhất, với tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm 20 - 24 tuổi lên tới 9,2%, gấp đôi tỷ lệ trung bình.

Triển vọng 2026: Một mùa đông dài

Nhìn về năm 2026, các dự báo đều cho thấy sự thận trọng bao trùm. Theo khảo sát của các nhà dự báo chuyên nghiệp thuộc Fed chi nhánh Philadelphia, tốc độ tăng trưởng việc làm phi nông nghiệp dự kiến sẽ giảm mạnh, chỉ còn trung bình 55.200 việc làm/tháng, so với mức hơn 125.000 của năm 2025.

Một khảo sát khác của Resume.org vào tháng 9 cho thấy 58% các công ty Mỹ đang lên kế hoạch sa thải nhân viên trong năm 2026. Các lý do chính được đưa ra không chỉ là bất ổn kinh tế (55%), mà còn là tác động của thuế quan và chính sách thương mại mới (39%), và sự thay thế của AI (35%).

Thị trường lao động Mỹ hiện tại giống như một mặt hồ đang đóng băng. Bên trên là lớp vỏ số liệu thống kê bằng phẳng, yên bình của tỷ lệ thất nghiệp thấp.

Nhưng bên dưới, những dòng đợt sóng ngầm của sa thải, ngừng tuyển dụng và thay đổi cấu trúc đang cuộn trào mạnh mẽ. Đối với người lao động Mỹ, đặc biệt là những người làm trong các ngành công nghệ và tài chính, mùa đông dường như mới chỉ bắt đầu.