Lợi ích kinh tế bất ngờ của loài rắn, nhiều làng ở Việt Nam và Trung Quốc vẫn hái bộn tiền từ nghề nuôi rắn

Trong suốt chiều dài lịch sử, rắn vẫn luôn là loài vật gây tò mò, sợ hãi và là chủ đề cho nhiều câu chuyện thần thoại. Rắn hổ mang được tôn thờ ở Ai Cập cổ đại và rắn thần Naga là vua các loài rắn trong truyền thuyết Ấn Độ giáo.

Ngày nay, thế giới có hơn 3.500 loài rắn khác nhau, trong đó 600 loài có độc nhưng chỉ 200 loài có khả năng gây hại nghiêm trọng hoặc giết chết con người, theo World Population Review.

Do rừng mưa là nơi sinh sản phù hợp của loài rắn, Brazil - quốc gia sở hữu phần lớn diện tích rừng Amazon - có quần thể rắn lớn nhất thế giới với hơn 400 loài. Loài rắn nổi tiếng nhất của Brazil là trăn Nam Mỹ.

Mexico là quốc gia có quần thể rắn lớn thứ hai hành tinh với hơn 380 loài, trong đó có thể kể đến như rắn đuôi chuông, rắn lục, rắn san hô và rắn biển.

Cho đến ngày nay, con người vẫn tin rằng rắn rất nguy hiểm và là mối đe doạ đến tính mạng. Song, họ đã bỏ quên thực tế rằng rắn có thể mang lại lợi ích kinh tế, thậm chí có tiềm năng giải quyết những vấn đề hóc búa nhất của thế giới.

Cân bằng hệ sinh thái

Mặc dù rắn thường được coi là bạn đồng hành của các nhân vật phản diện trong những bộ phim kinh dị, các chuyên gia cho biết lợi ích của rắn đối với hệ sinh thái lớn hơn nhiều so với tiếng xấu của chúng.

Rắn đóng vai trò quan trọng đối với hệ sinh thái vì chúng ăn chuột và các loài động vật có hại khác, giúp phát tán hạt giống và là nguồn thức ăn cho những sinh vật lớn hơn.

Một số loài rắn còn được sử dụng như một thước đo về chất lượng của hệ sinh thái nhằm đánh giá các chất ô nhiễm trong những hệ sinh thái trên cạn hoặc dưới nước.

Chẳng nói đâu xa, Australia đã phải chiến đấu chống lại nạn chuột kể từ những năm 1780. Chuột gây thiệt hại hàng triệu USD mỗi năm cho các vùng trồng ngũ cốc trên khắp cả nước.

Nếu không có rắn, Australia sẽ phải đối mặt với thách thức nghiêm trọng hơn. Tuy rắn không thể ăn sạch chuột, chúng giúp duy trì cấu trúc và sự ổn định của hệ sinh thái tại đất nước châu Đại Dương này.

Thực phẩm cho con người

Bên cạnh đó, rắn còn là một loại thực phẩm thơm ngon trên bàn ăn và theo một số nghiên cứu, chúng còn có thể trở thành giải pháp cho an ninh lương thực toàn cầu.

Thịt rắn là nguồn thực phẩm giàu protein và ít chất béo bão hoà. Thịt rắn được tiêu thụ rộng rãi trên khắp Đông Nam Á (đơn cử như tại Thái Lan và Việt Nam) cũng như Trung Quốc.

Ngay tại Việt Nam, người dân ở xã Vĩnh Sơn thuộc huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc vẫn tiếp nối làng nghề nuôi rắn lớn nhất cả nước.

Chia sẻ với Hiệp hội Chăn nuôi Việt Nam vào đầu năm 2025, ông Phùng Văn Hưng cho biết trước đây người dân Vĩnh Sơn nuôi rắn chủ yếu để bán thịt thương phẩm. Tuy nhiên, hiện nay người dân phần lớn bán trứng rắn vì lợi nhuận cao hơn.

Với giá thịt rắn hiện nay, mỗi con rắn nuôi đạt khối lượng 2kg sau khi trừ chi phí cho lợi nhuận từ 200.000 đến 300.000 đồng. Nhưng nuôi sinh sản thì mỗi con rắn sẽ cho lợi nhuận lên tới 2 triệu đồng/năm.

Năm ngoái, một nghiên cứu quốc tế chỉ ra trăn nuôi có thể trở thành một loại hình chăn nuôi mới bền vững và hiệu quả để tăng cường an ninh lương thực toàn cầu.

Nhóm nghiên cứu từ Đại học Macquarie, Đại học Oxford, Đại học Adelaide, Đại học Witwatersrand và Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu tại Thái Lan và Việt Nam.

Kết quả cho thấy nuôi trăn hiệu quả hơn những thực phẩm thông thường như gà và gia súc, đặc biệt là về lượng thức ăn cần để chúng sinh trưởng. Trăn đạt “trọng lượng giết mổ” ngay trong năm đầu tiên sau khi trứng nở, Tiến sĩ Daniel Natusch, người dẫn dắt dự án, lưu ý.

Dược phẩm

Như đã đề cập, các nhà khoa học cho biết chỉ khoảng 200 loài rắn có thể đe doạ tính mạng con người. Song, rắn đang giúp cứu sống mạng người mỗi ngày.

Nọc rắn được sử dụng cho mục đích y tế ít nhất là từ thế kỷ thứ nhất. Hiện nay, chúng là thành phần chính trong nhiều loại thuốc khác nhau, chẳng hạn như nọc rắn mamba đen châu Phi có chứa chất giảm đau mạnh.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ lần đầu phê duyệt Integrilin vào năm 1998 và các chuyên gia y tế thường kê thuốc này cho bệnh nhân đau tim. Điều bất ngờ là loại thuốc này có nguồn gốc từ một loại protein có trong nọc rắn đuôi chuông.

Theo một nghiên cứu của ba nhà khoa học Tarek Mohamed Abd El-Aziz, Antonio Garcia Soares và James D. Stockand vào năm 2019, rắn độc được biết đến là nguồn độc tố phong phú nhất trong số những sinh vật có nọc độc.

Nọc độc của rắn là loại phát triển cao nhất và phức tạp nhất. Trong khi một số báo cáo nhận định có khoảng 100 thành phần trong một nọc độc rắn, các chuyên gia lại không biết chính xác có bao nhiêu protein và peptide trong đó.

Song, theo ba nhà khoa học nói trên, lượng protein và peptide trong nọc độc rắn có lẽ chiếm khoảng 90 - 95% trọng lượng khô của nọc độc. Chính những protein này sẽ được đưa vào nghiên cứu để chế tạo thuốc.

Nhấn mạnh với CNN trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 11/2020, nhà khoa học y sinh Zoltan Takac nói: “Điều khiến rắn độc giống như một mỏ vàng cho y học chính là tính chết người của chúng”.

Vậy nên, người dân tại ngôi làng Zisiqiao ở tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc vẫn duy trì nghề nuôi rắn. Mỗi năm, người dân ở đó bán hơn 3 triệu con rắn cho các công ty dược phẩm để chế tạo chất bổ sung dinh dưỡng và thuốc.

Theo Guardian, tại thời điểm năm 2018, một gram nọc rắn có thể mang lại lợi nhuận khoảng 3.000 - 5.000 nhân dân tệ (tương đương 450 - 750 USD).