Bill Gates nói AI sẽ thế chân người lao động trong 10 năm tới, liệu tương lai có thực sự đen tối?

Trong cuộc phỏng vấn trên chương trình “The Tonight Show” của NBC hồi tháng 2, tỷ phú Bill Gates đã đưa ra một dự đoán gây sốc: Trong một thập kỷ tới, trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ thay thế con người trong “hầu hết” mọi công việc.

Ông dùng từ “hầu hết”, có nghĩa là vẫn còn một số công việc chỉ dành riêng cho con người. Ví dụ, các vận động viên thể thao sẽ không mất việc, bởi khán giả không muốn xem robot chơi bóng chày.

Tuy  nhiên, rất ít người có thể chơi thể thao chuyên nghiệp. Có thể nói rằng dự báo của nhà đồng sáng lập Microsoft vẽ ra một tương lai đen tối cho người lao động, khi các kỹ năng của họ không còn cần thiết nữa. Nhưng liệu tương lai có diễn ra đúng như những gì Gates hình dung?

AI và lao động chân tay

Trong cuộc phỏng vấn chấn động, Bill Gates chia sẻ: “Liên quan đến việc sản xuất, vận chuyển và trồng trọt, theo thời gian AI sẽ giải quyết được những vấn đề đó”.

Giống như Bill Gates, không ít nhà phân tích dự đoán robot hình người tích hợp AI sẽ bắt đầu thay thế người lao động trên quy mô lớn vào cuối thập kỷ này.  

Ông Rev Lebaredian, Phó giám đốc về công nghệ mô phỏng và đa vũ trụ của Nvidia, chia sẻ với CNBC: “Những đột phá trong AI tạo sinh đang mang lại trí thông minh, khả năng nhận thức không gian ba chiều, năng lực kiểm soát và lập kế hoạch cho robot.

Robot hình người sẽ khắc phục tình trạng thiếu hụt lao động gia tăng trên toàn thế giới, đặc biệt là trong các lĩnh vực như bán lẻ, kho bãi và phân phối hoặc sản xuất”.

Nhìn chung, giới phân tích và các ngân hàng Phố Wall dự đoán doanh số robot hình người trong vài thập kỷ tới sẽ rất lớn. Ví dụ, Morgan Stanley dự đoán số lượng robot hình người vào năm 2036 sẽ đạt 1,4 triệu và nhảy vọt lên 65 triệu vào năm 2050.

Ngân hàng Macquarie đưa ra dự đoán khiêm tốn hơn, ước tính thế giới sẽ có 6,3 triệu robot hình người vào năm 2035. Dù vậy, tốc độ tăng trưởng kép hàng năm của thị trường trong kịch bản này vẫn rất đáng nể, đạt 50% trong giai đoạn 2026 - 2035.

Những số liệu trên rất đáng chú ý, nhưng lực lượng lao động cổ cồn xanh trên thế giới lớn hơn nhiều con số vài chục triệu.

Theo công ty tư vấn Daxue Consulting, chỉ riêng số lượng lao động cổ cồn xanh ở Trung Quốc đã vào khoảng 400 triệu người. Còn lực lượng lao động cổ cồn xanh ở Ấn Độ là 450 triệu người, World Economic Forum (WEF) cho hay.

Vậy thì theo dự báo của hai ngân hàng nói trên, robot hình người tích hợp AI nhiều khả năng sẽ chỉ đóng vai trò khắc phục tình trạng thiếu hụt lao động ở một số ngành cụ thể.

Trái lại, Citigroup đưa ra dự đoán táo bạo hơn, rằng thế giới sẽ có 1,19 tỷ robot hình người hoạt động vào năm 2050. Trong trường hợp này thì rất có thể con người sẽ phải cạnh tranh việc làm với máy móc trong môi trường công xưởng, nhà máy.

Dẫu vậy, những con số trên chỉ tập trung vào robot hình người và đó chỉ là một mảnh ghép trong câu đố AI.

AI và nhân viên văn phòng

AI đã và đang tạo ra những thay đổi lớn trong các ngành nghề đòi hỏi trình độ học vấn cao. Xu hướng này được minh họa rõ nhất qua làn sóng cắt giảm nhân sự tại các công ty công nghệ.

Tính riêng đầu năm nay, những công ty tên tuổi như Dell, Salesforce và Intel đã cắt giảm từ vài nghìn đến vài chục nghìn nhân viên trong quá trình theo đuổi “tính hiệu quả” của AI.

Tỷ phú Mark Zuckerberg, nhà sáng lập Meta, kỳ vọng công ty có thể phát triển hệ thống AI để thay thế các kỹ sư trung cấp, thay thế con người trong việc viết code và phát triển phần mềm ngay trong năm 2025.

Và theo mường tượng của Bill Gates thì trong một thập kỷ tới, AI sẽ đảm nhận cả những công việc vốn yêu cầu người làm có trình độ chuyên gia, ví dụ như bác sĩ hoặc giáo viên.

Trên thực tế, các công việc văn phòng còn dễ bị thay thế bởi AI hơn những công việc thiên về thể chất, vì robot hiện tại vẫn khó lặp lại những thao tác phức tạp như lắp đường ống, cắt tóc, trông trẻ,… Trong khi đó, ngay cả phiên bản miễn phí của ChatGPT đã có thể viết code khá tốt.

Tuy không có nhiều ước tính cụ thể về số lượng lao động cổ cồn trắng có thể mất việc vì AI, một số chuyên gia đã đưa ra dự báo về tổng số việc làm có nguy cơ bị AI xóa sổ.

Nhà đầu tư mạo hiểm Vinod Khosla đánh giá khoảng 80% nội dung công việc trong 80% việc làm trên toàn thế giới có thể được tự động hóa trong tương lai. Ông chỉ ra: “Điều này có nghĩa là AI có thể đảm đương 64% việc làm". 

Khosla là một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất trong ngành công nghệ khi sáng lập công ty sản xuất phần mềm, bóng bán dẫn và máy tính Sun Microsystems vào năm 1982. Khi Khosla gia nhập công ty đầu tư mạo hiểm Kleiner Perkins vào năm 1986, các khoản đầu tư của ông đã tạo ra lợi nhuận hơn 10 tỷ USD.

Tuy nhiên, vị doanh nhân này không coi AI là thảm họa với người lao động, bởi ông tin AI sẽ tạo ra đủ lợi ích kinh tế để hỗ trợ mọi người. Ông chỉ ra: “Nếu các dịch vụ y tế rẻ hơn và dịch vụ giáo dục gần như là miễn phí… thì các chính phủ sẽ dễ dàng xây dựng mạng lưới an sinh xã hội hơn”.

Viễn cảnh của ông là trong tương lai, mối quan tâm lớn nhất của mọi người có thể chuyển từ kiếm tiền sang tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống. Khi đó, con người sẽ không bị ràng buộc bởi cơm áo gạo tiền nữa mà có thể sống tự do hơn nhiều nhờ các chương trình an sinh xã hội.

Dù không đưa ra mốc thời gian cụ thể, ông Kholsa có cùng ý kiến với Bill Gates về khả năng thay thế người lao động của AI.

Song, giới chuyên gia cũng có những ý kiến trái ngược. Ví dụ, WEF dự đoán tới năm 2030, AI sẽ tạo ra 170 triệu việc làm và 92 triệu công việc. Điều này có nghĩa là thế giới sẽ có thêm 78 triệu việc làm mới nhờ AI.

Ông Daron Acemoglu, Giáo sư nổi tiếng tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT), ước tính chỉ 5% công việc hiện tại có thể bị thay thế - hoặc được hỗ trợ nhiều hơn - bởi AI. Tuy nhiên, ông lo ngại về khả năng doanh nghiệp sa thải hàng loạt lao động để đầu tư cho AI “mà không hiểu họ đang làm gì”.

Tóm lại, do AI vẫn là một công nghệ đang trong quá trình phát triển, ngay cả các chuyên gia hàng đầu cũng chưa thể thống nhất được tác động của nó đến thị trường lao động.

Dù Bill Gates là một doanh nhân xuất chúng, ông không phải nhà tiên tri và dự đoán của ông chưa chắc sẽ thành hiện thực. Và dù nếu AI có thể thay thế nhiều việc làm như ông dự đoán, có khả năng người lao động sẽ được hưởng lợi nhờ vào của cải mà công nghệ này tạo ra - giống như quan điểm của ông Kholsa.