Tháng 7/2025, Delta Air Lines – một trong ba hãng hàng không lớn nhất nước Mỹ - cho biết hãng đang sử dụng công nghệ định giá bằng trí tuệ nhân tạo (AI) với khoảng 3% số chuyến bay nội địa, và đặt mục tiêu nâng tỷ lệ này lên 20% ngay trong năm nay để “tối ưu hóa doanh thu”. Các nhà đầu tư tỏ ra hứng khởi với tiềm năng cải thiện kết quả kinh doanh của hãng, nhưng nhiều người – trong đó có các nhà làm luật – tỏ ra nghi ngại.

"Chính sách định giá được cá nhân hóa hiện tại và trong tương lai của Delta không chỉ gây lo ngại về quyền riêng tư dữ liệu, mà còn có khả năng khiến giá vé tăng lên đến “ngưỡng chịu đựng” của từng khách hàng trong bối cảnh các gia đình Mỹ đã đang khổ sở chi phí sinh hoạt tăng cao," các Thượng nghị sĩ Ruben Gallego, Mark Warner và Richard Blumenthal viết trong một bức thư gửi CEO của Delta Air Lines.

AI là một công cụ mạnh mẽ đang được áp dụng ngày càng rộng rãi trên toàn thế giới nói chung và ngành hàng không nói riêng. Tiềm năng của công nghệ này là rất lớn, nhưng đi kèm với đó là những bài toán hóc búa chưa có lời giải.

Ứng dụng rõ ràng nhất trong hàng không và có tác động trực tiếp nhất đến "ví tiền" của hành khách chính là việc sử dụng AI để tối đa hóa doanh thu.

‎Nếu như trước đây, giá vé được đặt ra theo các bậc cố định, thì giờ đây, các thuật toán AI có thể điều chỉnh giá vé theo từng phút, cho từng cá nhân.

Các "bộ não" AI này phân tích một lượng dữ liệu khổng lồ trong thời gian thực: lịch sử tìm kiếm của khách hàng, các sự kiện sắp diễn ra tại điểm đến, giá vé của các hãng đối thủ, số ghế còn trống, và cả loại thiết bị bạn đang sử dụng để đặt vé. Kết quả là một mức giá được tối ưu hóa cho từng thời điểm, nhằm "vét cạn" doanh thu trên mỗi chiếc ghế.

Một trong những biểu hiện của chiến lược này là định giá theo vị trí địa lý.

Người đặt vé từ địa chỉ IP ở một nước giàu có như Đan Mạch hay Thụy Sỹ có thể phải trả giá cao hơn so với người có địa chỉ IP ở một nước thu nhập thấp hơn như Ba Lan, Tây Ban Nha. Vì vậy, giới du lịch quốc tế đã truyền tai nhau một mẹo: sử dụng VPN (mạng riêng ảo) để thay đổi địa chỉ IP sang một quốc gia nghèo hơn để có mức giá vé rẻ hơn.

Những email quảng cáo chung chung về các chuyến bay giá rẻ đang dần lùi vào dĩ vãng. Thay vào đó, các hãng bay đang sử dụng AI để biến mỗi tương tác thành một cơ hội bán hàng được cá nhân hóa.

Delta Air Lines là một ví dụ tiêu biểu. Hãng đã đầu tư hàng trăm triệu đô la vào một nền tảng dữ liệu khách hàng hợp nhất. Hệ thống này phân tích mọi thứ về khách hàng: tần suất bay, các điểm đến ưa thích, thường đặt vé trước bao lâu, có hay mua Wi-Fi trên máy bay không, và có xu hướng chi bao nhiêu cho việc nâng hạng.

Với những phân tích này, Delta có thể đưa ra những lời mời chào được cá nhân hóa phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả, khiến khách hàng khó có thể từ chối.

Một trong những quyết định chiến lược và tốn kém nhất của một hãng hàng không là mở đường bay mới: Bay đi đâu, tần suất bao nhiêu, và dùng loại máy bay nào? Quyết định sai lầm có thể khiến hãng bay đốt tiền trên những đường bay vắng khách.

Các hãng hàng không lớn như KLM Royal Dutch Airlines đang đi tiên phong trong việc sử dụng AI để giải quyết bài toán tỷ đô này. Hệ thống của KLM tích hợp một lượng dữ liệu khổng lồ từ các nguồn bên ngoài: dự báo kinh tế vĩ mô của các quốc gia, lịch trình các sự kiện, hội nghị quốc tế, xu hướng tìm kiếm du lịch trên Google, và thậm chí cả các chính sách thuế quan mới.

Bằng cách mô phỏng hàng triệu kịch bản khác nhau, AI có thể giúp ban lãnh đạo trả lời những câu hỏi hóc búa như: Có nên mở đường bay mới đến Texas vào năm sau không? Nếu có, nên dùng máy bay Boeing 787 (250 ghế) hay Airbus A330 (220 ghế)? Bay 4 chuyến một tuần hay 5 chuyến?"

Hệ thống còn có thể dự báo doanh thu và lợi nhuận tiềm năng của từng kịch bản, biến một quyết định cảm tính trở thành một quy trình dựa hoàn toàn trên dữ liệu.

Trong quá khứ, trễ chuyến do "lỗi kỹ thuật" là cơn ác mộng quen thuộc. Ngày nay, các hãng bay như Lufthansa và Air France-KLM đang tiên phong sử dụng công nghệ Bảo dưỡng Dự đoán (Predictive Maintenance) để loại bỏ vấn đề này.

Các hãng bay hợp tác với các gã khổng lồ công nghệ như Airbus (với nền tảng Skywise) và GE (với nền tảng Predix) để lắp hàng nghìn cảm biến trên động cơ và các bộ phận quan trọng nhằm thu thập dữ liệu. Một chiếc Boeing 787 thân rộng truyền về trung bình 500 gigabyte dữ liệu trong mỗi chuyến bay.

Các "bộ đôi kỹ thuật số" (tức là bản sao ảo của mỗi động cơ thật) sẽ được tạo ra. AI sẽ phân tích dòng dữ liệu này, so sánh với hiệu suất của hàng nghìn động cơ khác, để dự đoán chính xác khi nào một linh kiện có dấu hiệu xuống cấp, trước khi nó gây ra sự cố.

Các kỹ sư của Lufthansa Technik có thể lên lịch thay thế một máy bơm nhiên liệu dù nó vẫn đang hoạt động bình thường, vì AI dự báo nó có nguy cơ hỏng hóc cao trong 50 giờ bay tới. Hành động này giúp ngăn chặn một chuyến bay bị hủy đột ngột vào tuần sau, tiết kiệm hàng triệu USD chi phí và giữ gìn uy tín của hãng.

Delta Air Lines đã giảm số chuyến bay bị hủy vì lý do kỹ thuật từ 5600 vụ vào năm 2010 xuống chỉ còn 55 vụ năm 2018, tức giảm trên 99%, nhờ sử dụng hệ thống bảo dưỡng dự báo bằng công nghệ AI có tên APEX. Delta cho biết APEX thu thập dữ liệu động cơ theo thời gian thực, dùng AI để phân tích và dự báo thời điểm cần bảo dưỡng, giúp hãng tiết kiệm hàng chục triệu USD mỗi năm và giành Giải thưởng Sáng tạo năm 2024 của Tạp chí Aviation Week.

Khi một cơn bão tuyết lớn bất ngờ ập đến sân bay Chicago O'Hare, trung tâm hoạt động của United Airlines, ảnh hưởng không giới hạn ở các chuyến bay tại O'Hare mà lan rộng theo "hiệu ứng domino" trên toàn bộ mạng lưới của hãng: máy bay bị kẹt, phi hành đoàn không đến được điểm bay tiếp theo, và hàng chục nghìn hành khách bị hủy chuyến.

Trong quá khứ, việc giải quyết mớ hỗn độn này đòi hỏi sự nỗ lực điên cuồng của hàng trăm nhân viên làm việc thủ công, mất nhiều giờ để tìm ra lịch trình mới. Ngày nay, United Airlines sử dụng một hệ thống AI có tên là "ConnectionSaver".

Chỉ trong vài phút, hệ thống này sẽ phân tích toàn bộ tình hình và đưa ra các quyết định tối ưu: tự động đặt lại vé cho hàng nghìn hành khách trên các chuyến bay thay thế, điều chỉnh lịch trình của các chuyến bay khác để chờ những hành khách đang bị trễ, và gửi thông báo cập nhật trực tiếp đến điện thoại của từng người. AI không đơn thuần giải quyết sự hỗn loạn mà còn có thể dập tắt từ trước khi nó lan rộng.

Dù không được quảng bá rầm rộ, các hãng bay Việt Nam đang rất tích cực trong cuộc đua chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ.

Cả Vietnam Airlines và Vietjet đều đang đầu tư mạnh vào các nền tảng kỹ thuật số như ứng dụng di động để thu thập dữ liệu và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng. Song song đó, các hãng chủ động "nhập khẩu" những công nghệ hàng không tiên tiến nhất thông qua các hợp tác chiến lược. 

Vietjet đã ứng dụng AI cho việc tuyển dụng, đánh giá phi công, tiếp viên; triển khai robot Amy sử dụng AI để giải đáp thắc mắc của hành khách. Trong chiến lược của mình, Vietjet đặt mục tiêu tối ưu hóa các quy trình nội bộ bằng công nghệ AI và Big Data.

Hãng đã ký kết các thỏa thuận quan trọng với Amadeus để tối ưu hóa việc quản lý hành khách và với Lufthansa Technik (một công ty con của Lufthansa) để ứng dụng các giải pháp kỹ thuật số trong bảo dưỡng máy bay. Hãng bay giá rẻ lớn nhất Việt Nam cũng đề ra mục tiêu “bước đầu nghiên cứu chương trình dữ liệu khách hàng lớn của Vietjet và tạo ra giá trị từ việc khai thác dữ liệu khách hàng”.

Vietnam Airlines đã triển khai hai ứng dụng để theo dõi hiệu suất, dự báo trước hoạt động bảo trì, bảo dưỡng, và tối ưu hóa hoạt động bay, tất cả đều dựa trên nền tảng Big Data của Airbus (Skywise).

Trong năm 2023 và 2024, Vietnam Airlines và đối tác chiến lược ANA (Nhật Bản) đã tiếp tục các dự án kỹ thuật trên nhiều lĩnh vực, bao gồm công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Sự hỗ trợ từ ANA giúp Vietnam Airlines xây dựng và triển khai hệ thống quản lý và khai thác dữ liệu, từng bước hoàn thiện các giải pháp về dữ liệu.

Tháng 7/2025, Vietnam Airlines hợp tác với Ngân hàng ACB để ra mắt sản phẩm thẻ thanh toán quốc tế Lotusmiles Pay. Hãng hàng không quốc gia đang nắm cơ sở dữ liệu gần 7 triệu hội viên và sẽ đảm nhiệm việc tiếp thị sản phẩm, cộng dặm thưởng, nâng hạng hội viên cho chủ thẻ Lotusmiles Pay.

Ngoài ra, Vietnam Airlines có quyền “sở hữu dữ liệu giao dịch thanh toán phát sinh từ sản phẩm, phục vụ cho các hoạt động phân tích hành vi, triển khai ưu đãi cá nhân hóa và phát triển các chương trình bán chéo phù hợp”.

Những sản phẩm như thẻ Lotusmiles Pay cho phép hãng hàng không có được một cái nhìn 360 độ về thói quen chi tiêu của những hội viên trung thành nhất. Nguồn dữ liệu này là một "mỏ vàng", cho phép các hãng phân tích hành vi, triển khai các ưu đãi được cá nhân hóa và bán chéo sản phẩm một cách hiệu quả hơn.

Cuộc cách mạng AI hứa hẹn một tương lai bay lượn liền mạch hơn: bạn có thể đi từ nhà đến cửa máy bay chỉ bằng nhận diện khuôn mặt, các chuyến bay sẽ đúng giờ hơn nhờ bảo dưỡng dự đoán, và bạn sẽ nhận được những ưu đãi được thiết kế riêng cho mình.

Tuy nhiên, khi các hãng bay biết quá nhiều về bạn, sự riêng tư có còn được tôn trọng? Khi "phân biệt giá" trở nên hoàn hảo, liệu khái niệm về một "mức giá công bằng" có còn tồn tại? Và điều gì sẽ xảy ra khi một thuật toán AI mắc lỗi, gây ảnh hưởng đến hàng nghìn hành khách?

AI đang dần trở thành "bộ não", hệ thần kinh trung ương vô hình điều khiển toàn bộ ngành hàng không. Nhưng “bộ não” càng hiện đại và mạnh mẽ thì nhu cầu năng lượng lại càng lớn. Và trong ngành hàng không, năng lượng – cũng chính là nhiên liệu - lại đang là nguồn gốc của một thách thức sống còn. Đó là câu chuyện về "gánh nặng màu xanh" và phát triển bền vững, chủ đề cuối cùng của loạt bài này.