Đà tăng lượng tài khoản cá nhân trong ba năm trở lại đây chỉ phản ánh một phần sự mở rộng của thị trường. Bức tranh toàn diện hơn thể hiện rõ ở sự tăng trưởng đồng thời của hai cấu phần quan trọng nhất trong hoạt động bán lẻ: doanh thu môi giới và cho vay ký quỹ.
Tổng doanh thu môi giới của toàn ngành trong quý III/2025 đạt gần 7.100 tỷ đồng, mức cao nhất từ trước đến nay và gấp khoảng 4,5 lần so với cùng thời điểm năm 2020. Không chỉ tăng mạnh về quy mô, doanh thu môi giới còn chiếm tỷ trọng cao hơn trong tổng doanh thu hoạt động khi giao dịch cổ phiếu duy trì sôi động và nhu cầu đầu tư của nhà đầu tư cá nhân tăng đều.
Song song với đó, dư nợ ký quỹ tăng nhanh hơn bất kỳ giai đoạn nào trước đây, khi chạm ngưỡng 367.000 tỷ đồng, tương đương 14 tỷ USD, cao gấp gần 5 lần so với cuối năm 2020. Đây là mức dư nợ lớn nhất từng ghi nhận, phản ánh mức độ phổ biến của giao dịch sử dụng đòn bẩy và khả năng hấp thụ vốn ngày càng lớn của thị trường.
Vai trò của mảng bán lẻ trong cơ cấu chung của ngành cũng thay đổi rõ rệt. Nếu các năm 2019-2020, doanh thu từ môi giới và margin chỉ chiếm quanh 40% tổng doanh thu hoạt động, thì trong 8 quý gần nhất, tỷ trọng này tiệm cận 50%. Quý III/2025, tổng doanh thu hai mảng này đạt hơn 11.200 tỷ đồng, chỉ thấp hơn đỉnh lịch sử gần 12.000 tỷ đồng lập vào quý IV/2021.
Con số này cho thấy hoạt động bán lẻ đã trở thành động lực quan trọng, không chỉ về số tuyệt đối mà còn cả cấu trúc đóng góp của toàn ngành.
Cùng lúc, tỷ lệ dư nợ margin/vốn chủ sở hữu toàn hệ thống tăng lên 113%. Ước tính với vốn chủ sở hữu hiện tại, hệ thống có thể mở rộng dư nợ tối đa lên đến khoảng 653.000 tỷ đồng, tức vẫn còn gần 290.000 tỷ đồng dư địa cho vay. Mặc dù giảm nhẹ so với quý II, dư địa này vẫn thuộc vùng cao, phù hợp với bối cảnh lãi suất thấp và dòng tiền của nhà đầu tư cá nhân duy trì tích cực.
Trong nhiều quý gần đây, thu nhập lãi vay đã đóng góp đáng kể vào lợi nhuận của các công ty chứng khoán, nhờ mức dư nợ cao và chi phí vốn thấp. Đặc biệt hơn là xu hướng gia tăng hiện diện của khối ngân hàng trong hoạt động cho vay.
Từ năm 2023, thị trường chứng kiến sự tham gia trở lại mạnh mẽ của các ngân hàng thương mại vào lĩnh vực chứng khoán. Những đơn vị như TCBS (Techcombank), VPBankS (VPBank), LPBankS (LPBank) hay Kafi (VIB) tập trung mở rộng mảng bán lẻ, tận dụng lợi thế về nền khách hàng ngân hàng, khả năng thiết kế gói dịch vụ tích hợp và nguồn vốn dồi dào.
Lợi thế lớn nhất của nhóm này nằm ở chi phí vốn thấp và tệp khách hàng lớn từ ngân hàng mẹ, giúp mở rộng dư địa margin hiệu quả hơn các công ty chứng khoán độc lập. Việc phân phối sản phẩm đầu tư cũng thuận lợi hơn khi tích hợp với ngân hàng mẹ, từ đó gia tăng nhanh tốc độ tiếp cận khách hàng.
Mặt khác, sự hiện diện của ngân hàng còn thúc đẩy xu hướng bán lẻ theo hướng dịch vụ tài chính toàn diện, gắn giao dịch cổ phiếu với quản lý tài sản, tiết kiệm, sản phẩm quỹ và các công cụ đầu tư thu nhập cố định.
Sự quay lại của khối ngân hàng góp phần làm thay đổi mặt bằng cạnh tranh trên thị trường. Cấu trúc ngành nghiêng nhiều hơn về các mô hình kết hợp dịch vụ, tạo ra khác biệt giữa nhóm doanh nghiệp có hệ sinh thái lớn và nhóm công ty chứng khoán truyền thống.
Cùng lúc, thị trường chứng kiến xu hướng công ty chứng khoán vốn hóa tỷ USD bùng nổ.
Nếu giai đoạn 2020–2021 chỉ xuất hiện 2 đơn vị, thì đến năm 2025 đã có ít nhất 8 công ty chạm/vượt mốc này gồm SSI, VIX, VNDirect, Vietcap, MBS, SHS, HSC cùng TCBS. Với TCBS, công ty này đạt vốn hóa 4,2 tỷ USD ngay khi niêm yết trên HOSE tháng 10/2025. VPBankS và VPS cũng đang chuẩn bị kế hoạch đưa cổ phiếu lên sàn và sẽ trở thành các công ty tỷ đô tiếp theo.
Sau làn sóng gia nhập của các ngân hàng vào ngành chứng khoán, sự thay đổi về cấu trúc thị phần thể hiện rõ, đơn cử là qua kết quả quý III/2025. VPS vẫn giữ vị trí dẫn đầu, nhưng sự góp mặt của TCBS trong nhóm 5 công ty môi giới lớn nhất HOSE là điểm chú ý so với giai đoạn 2020. DNSE thu hút tốc độ tăng trưởng người dùng nhanh nhờ mô hình giao dịch miễn phí và nền tảng giao dịch tối ưu cho nhà đầu tư trẻ. Sau ít năm hoạt động, VPBankS cũng vượt qua nhiều tên tuổi vươn lên Top 3 thị phần margin và lọt Top 10 thị phần môi giới HNX và phái sinh.
Qua quan sát, nhóm tăng trưởng nhanh nhất của thị trường trong hai năm qua đều có điểm chung là dựa trên nền tảng công nghệ mạnh. Các công ty phát triển hệ thống phân tích dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big-data) và các robot gợi ý danh mục được thiết kế theo hành vi người dùng.
Những ứng dụng bao gồm robot tư vấn, copy trade, bản đồ thị trường theo thời gian thực và cộng đồng đầu tư tích hợp trong app đã thay đổi cách tiếp cận của nhà đầu tư cá nhân so với mô hình truyền thống vốn phụ thuộc nhiều vào môi giới.
Song hành với công nghệ, sự mở rộng của danh mục sản phẩm cũng góp phần quan trọng. Thị trường không còn phụ thuộc vào giao dịch cổ phiếu như trước. Nhiều công ty phát triển thêm sản phẩm trái phiếu doanh nghiệp, chứng chỉ quỹ, quỹ mở, chứng chỉ tiền gửi và các sản phẩm thu nhập cố định theo hệ sinh thái ngân hàng. Sự đa dạng này giúp cấu trúc doanh thu ổn định hơn và gia tăng giá trị trên mỗi khách hàng.
Mức độ cạnh tranh giữa các công ty vì vậy không chỉ dựa vào phí giao dịch mà phụ thuộc nhiều hơn vào khả năng phát triển nền tảng công nghệ, sức mạnh vốn và tốc độ đổi mới sản phẩm.
Khi dư nợ margin tiến gần giới hạn cho vay buộc nhiều công ty chứng khoán phải tăng tốc nâng vốn chủ sở hữu. Sau khi hạ nhiệt vào 2022-2023, các công ty dần triển khai kế hoạch tăng vốn trong 2025 nhằm mở rộng hạn mức cho vay, cải thiện hệ số an toàn tài chính và giảm chi phí vốn.
Những công ty có quy mô vốn hàng đầu có khả năng tạo thêm hàng chục nghìn tỷ đồng dư địa margin chỉ sau một lần tăng vốn, qua đó mở rộng năng lực cạnh tranh trên thị trường bán lẻ.
Trong bối cảnh Việt Nam được FTSE Russell nâng hạng lên nhóm thị trường mới nổi thứ cấp, kỳ vọng về dòng vốn nước ngoài vào thị trường tăng lên, tạo thêm lớp nền tảng cho năng lực tài chính của khối công ty chứng khoán. Những yếu tố này giúp bán lẻ trở thành mảng có động lực tăng trưởng dài hạn thay vì chỉ mang tính chu kỳ.
Như vậy, sự bùng nổ của doanh thu môi giới, dư nợ ký quỹ đạt kỷ lục và tỷ trọng đóng góp ngày càng lớn vào tổng doanh thu hoạt động cho thấy mảng bán lẻ đã trở thành trục chính của ngành chứng khoán Việt Nam.
Sự tham gia mạnh mẽ của khối ngân hàng, sự nổi lên của các mô hình bán lẻ dựa trên công nghệ và làn sóng dịch chuyển trong bảng xếp hạng thị phần tạo ra một mặt bằng cạnh tranh mới, sâu hơn và khó đoán hơn.
Những thay đổi này không chỉ phản ánh sức nóng của hiện tại, mà còn mở ra một chu kỳ phát triển dài hạn, nơi vốn, công nghệ và khả năng thiết kế hệ sinh thái sản phẩm trở thành chìa khóa quyết định vị thế của các công ty chứng khoán trong những năm tới.
