Chuỗi cà phê Luckin Coffee Inc. phát triển chóng mặt, với tốc độ mở cửa hàng nhanh hơn Starbucks, tăng gấp đôi định giá lên mức 12 tỉ USD 8 tháng sau khi IPO và làm hài lòng cả những nhà đầu tư khó tính ở Mỹ.

Thế nhưng, hôm 2/4, Luckin khiến giới đầu tư sốc khi thừa nhận những con số về doanh thu của họ chỉ là lừa dối.

Ngay sau khi thông tin phát đi, cổ phiếu Luckin mất giá 75% chỉ sau một đêm. Kể từ thời điểm này, các nhà điều tra đã đào sâu vào sổ sách công ty, tìm hiểu những nhân sự bị sa thải và việc sàn giao dịch chứng khoán muốn hủy niêm yết của Luckin. Song không ai có thể giải thích những gì thực sự xảy ra bên trong công ty từng phát triển với tốc độ tên lửa.

Luckin đã bán voucher có giá trị quy đổi ra hàng chục triệu cốc cà phê cho các công ty có mối liên quan với Charles Lu, chủ tịch đồng thời là cổ đông chi phối Luckin, theo nguồn tin của WSJ. Các khoản mua voucher đã giúp Luckin ghi nhận doanh thu cao hơn so với doanh thu thật từ những quán cà phê thực tế có.

Cùng thời điểm, một tài liệu nội bộ cho thấy một nhân viên mua sắm có tên Lynn Liang đã xử lý các khoản thanh toán mua nguyên liệu, chi phí giao nhận và dịch vụ nhân sự lên tới 140 triệu USD. Thế nhưng, Liang là một nhân vật hư cấu, WSJ dẫn nguồn tin nội bộ khẳng định.

Sự mập mờ của Luckin, bắt đầu từ trước cả khi công ty IPO trên sàn Nasdaq 1 năm trước, đã khiến các nhà điều hành và nhà đầu tư phải rùng mình. Luckin đi từ con số không trở thành một công ty niêm yết sàn Mỹ chỉ trong chưa đầy 2 năm. Sự sụp đổ của nó khiến nhiều quỹ đầu tư và cả các nhà đầu tư cá nhân ở cả Châu Á và Phương Tây điêu đứng.

Hôm 11/5, Luckin sa thải giám đốc điều hành Jenny Qian và giám đốc vận hành Jian Liu song không công bố thêm thông tin. Công ty cũng đình chỉ hoặc cho tạm nghỉ việc 6 nhân sự khác.

WSJ đã liên hệ với bà Qian nhưng không thành công, trong khi ông Liu dập máy khi nhận điện thoại. Chỉ một trong số 6 người phản hồi nhưng chỉ cho biết họ làm theo lệnh.

Ông Charles Lu cũng không phản hồi những câu hỏi từ WSJ. Hôm 20/5, ông chia sẻ trong một thông cáo báo chí rằng: "Phong cách của tôi có thể quá táo bạo và công ty đã phát triển quá nhanh nên gây ra nhiều vấn đề. Nhưng tôi không bao giờ có ý lừa các nhà đầu tư."

Cổ phiếu của Luckin Coffee sẽ bị hủy niêm yết trên sàn Nasdaq. Ông Lu khẳng định niềm tin vào công ty và nói sẽ kháng nghị lại quyết định của Nasdaq.

Chia sẻ với WSJ, đại diện Luckin cho biết Luckin đang thành lập một hội đồng để tiến hành điều tra nội bộ và phản hồi những yêu cầu từ cơ quan điều hành ở cả Mỹ và Trung Quốc. Người này khẳng định không thể chia sẻ thêm về quá trình điều tra đang thực hiện.

"Luckin đang thực hiện các biện pháp cần thiết để tăng cường quản trị nội bộ và tiếp tục tập trung vào tăng trưởng dưới sự lãnh đạo của hội đồng quản trị và ban lãnh đạo cao cấp", Luckin cho hay.

Nasdaq, cho dù đang muốn hủy niêm yết của Luckin, đã cho phép chứng chỉ tín thác Mỹ của Luckin giao dịch trở lại sau 6 tuần bị cấm. Có thời điểm giá cổ phiếu Luckin chạm đáy ở mốc 2,59 USD, bằng một phần rất nhỏ so với con số 50 USD hồi tháng 1.

Sự sụp đổ của Luckin khơi gợi lại những căng thẳng liên quan đến việc Uỷ ban Chứng khoán và Sàn giao dịch Mỹ (SEC) không thể điều tra sổ sách tài chính của các công ty Trung Quốc để bảo vệ nhà đầu tư Mỹ.

WSJ nói rằng SEC nằm trong số các cơ quan đang điều tra Luckin. Vào tháng 4, SEC phát đi cảnh báo về rủi ro khi đầu tư vào các công ty Trung Quốc và các thị trường mới nổi khác. Cơ quan quản lí kinh doanh và thương mại Trung Quốc cũng đã tiến hành lục soát bất ngờ trụ sở của Luckin ở Xiamen và lấy đi nhiều bản ghi.

Luckin Coffee thành lập vào giữa năm 2017 trong lúc Trung Quốc đón nhận bùng nổ tăng trưởng đầu tư ngành công nghệ. Khi còn là một startup, Luckin nhận nửa tỉ USD đầu tư từ những cái tên như BlackRock Inc, quỹ đầu tư quốc gia Singapore GIC và nhiều quỹ đầu tư Mỹ và Trung Quốc khác.

Credit Suisse và Morgan Stanley cũng cử nhân sự sâu sát với Luckin và sau đó nhận vai trò dẫn dắt trong quá trình tư vấn IPO cho chuỗi cà phê.

Charles Lu, cổ đông chi phối của Luckin, là một doanh nhân từng sáng lập CAR Inc, một công ty cho thuê xe và Ucar Inc, một công ty gọi xe ở Trung Quốc.

Bà Qian, từng là một nhân sự trong các công ty nói trên, đồng sáng lập Luckin cùng ông Lu và sau đó trở thành CEO. Họ quảng bá Luckin với hình ảnh một công ty công nghệ có khả năng cách mạng hoá mảng cà phê ở Trung Quốc vốn đang bị thống trị bởi Starbucks.

Luckin xây dựng chiến lược xung quanh một ứng dụng di động mà qua đó nó gửi voucher cà phê miễn phí tới hàng chục triệu người, cùng các coupon giảm giá sâu để mua hàng sau đó. Những khoản chiết khẩu khiến giá một ly latte của Luckin chỉ còn 12 nhân dân tệ (1,67 USD), tương đương một phần ba đồ uống tương tự ở Starbucks.

Khách hàng của Luckin có thể đặt mua và thanh toán điện tử và vì thế loại bỏ vai trò của thu ngân. Luckin cam kết giao cà phê trong vòng 30 phút. Nó nói với các nhà đầu tư rằng mô hình trên giúp thu thập dữ liệu để tối ưu công tác bán hàng và gia tăng độ hiệu quả của chuỗi cung ứng.

Cho tới tháng 5/2018, 7 tháng sau khi mở cửa hàng đầu tiên, Luckin đã có hơn 500 cửa hàng ở hơn 12 thành phố. Luckin nói nó nhập khẩu cà phê arabica cao cấp từ Mỹ Latinh và Châu Phi, syrup từ Ý và sữa từ New Zealand. Luckin cũng "khoe khoang" rằng mình sử dụng những chiếc máy cà phê từ Thụy Sĩ cùng các nhân viên pha chế đẳng cấp để tạo ra công thức và những ly cà phê tuyệt vời cho khách hàng.

Trong một buổi tiệc ra mắt hành tráng với nhiều đối tác và báo giới, bà Qian, đứng trước một màn hình LED lớn, khẳng định mục tiêu của Luckin là bán cà phê cao cấp ở tầm giá phải chăng mà ai cũng mua được.

Nhiều ngày sau đó, Luckin "khiêu chiến" Starbucks bằng cách cáo buộc thương hiệu Mỹ đã có nhiều động thái để ngăn các nhà cung cấp hợp tác với đối thủ. Luckin đồng thời đệ đơn kiện chống độc quyền. Starbucks cho biết hãng sẵn lòng đón nhận cạnh tranh và Luckin sau đó đã không theo đuổi vụ việc.

Tháng tháng 6/2008, một vòng gọi vốn khác đã nâng định giá của Luckin lên mốc 1 tỉ USD. Vốn dồi dào tiếp tục cho phép Luckin mở thêm nhiều cửa hàng mới, rất nhiều trong số đó nằm sát cạnh cửa hàng Starbucks. Lúc này, Starbucks cũng bắt đầu triển khai dịch vụ giao đồ uống cho khách hàng Trung Quốc.

Màn IPO của Luckin vào tháng 5/2019 là một thành công rực rỡ. IPO thành công giúp Luckin có thêm 651 triệu USD và vốn hóa công ti chạm mốc 5 tỉ USD vào ngày giao dịch đầu tiên. Ông Lu đã ăn mừng với đồng nghiệp khi giá cổ phiếu tăng mạnh.

Trở lại Xiamen, Luckin cũng tổ chức tiệc với hàng trăm đối tác kinh doanh, nhà đầu tư, nhân viên ngân hàng và luật sư. Khách tham dự chụp ảnh tại một khu chụp hình mô phỏng lại khoảnh khắc Luckin lên sàn Nasdaq. Bà Qian công bố kế hoạch tiếp theo: 10.000 cửa hàng ở Trung Quốc tới cuối năm 2021. Lúc đó, Starbucks có dưới 4.000 cửa hàng.

"Luckin bùng nổ, tăng trưởng chóng mặt và những con số thực sự hấp dẫn với các nhà đầu tư," John Zolidis, một nhà phân tích trong ngành nhà hàng đồng thời là chủ tịch Quo Vadis Capital, chia sẻ.

Một tháng trước khi Luckin IPO, một nhóm nhân viên công ty bắt đầu làm đẹp các con số bán hàng bằng cách vạch ra nhiều giao dịch không có thật. Họ dùng tài khoản cá nhân đăng kí với số điện thoại để mua voucher cho rất nhiều ly cà phê. Bằng cách này, Luckin đã thổi doanh số của mình tăng lên từ 200 triệu đến 300 triệu nhân dân tệ (28 triệu USD đến 42 triệu USD).

Mọi thứ còn phức tạp hơn thế. Từ cuối tháng 5/2019, các đơn hàng bán voucher cà phê cho khách hàng doanh nghiệp ồ ạt đổ về. Bên cạnh các đơn hàng cho một số khách hàng nổi tiếng trong ngành ngân hàng và hàng không, Luckin bán voucher cho hàng chục công ty chưa ai nghe trên khắp Trung Quốc.

Qingdao Zhixuan Business Consulting Co. Ltd, một công ty ở Sơn Đông, mua voucher trị giá 960.000 nhân dân tệ (134.000 USD) chỉ trong một đơn hàng. Tài liệu nội bộ cho thấy nó đã thực hiện hàng trăm giao dịch tương tự từ tháng 5 đến tháng 11/2019.

Hồ sơ doanh nghiệp của Hong Kong và Trung Quốc đại lục cho thấy Qingdao Zhixuan Business Consulting Co. Ltd có liên quan đến một người họ hàng của Lu, những nhân viên cũ của ông Lu ở Ucar Inc và thậm chí là một nhân viên của Luckin, thông qua một mạng lưới phức tạp các công ty, giám đốc và cổ đông. Qingdao Zhixuan Business Consulting Co. Ltd dùng chung số điện thoại với một chi nhánh của CAR Inc. và đăng kí kinh doanh bằng email Ucar.

Trong năm 2019, 1,5 tỉ nhân dân tệ (210 triệu USD) doanh số bán hàng cho khách hàng doanh nghiệp của Luckin được thực hiện bằng cách này.

Khi doanh thu đổ về, Luckin cũng thực hiện thanh toán tới hàng chục công ty khác. Rất nhiều trong số đó không tồn tại cho tới tháng 4 hoặc tháng 5/2019, theo hồ sơ đăng kí doanh nghiệp.

Các nhà điều tra Trung Quốc phát hiện ra những khoản thanh toán cho đơn vị cung ứng đáng ngờ lên tới 1 tỉ nhân dân tệ (140 triệu USD) khi điều tra hệ thống của Luckin. Chúng được một người có tên là Liang xử lý. Nguồn tin nội bộ nói với WSJ rằng Liang là một nhân vật không có thật.

Theo hồ sơ nội bộ, bà Qian, CEO công ty, đã trực tiếp phê duyệt thanh toán và trong nhiều trường hợp, bà thậm chí trực tiếp giám sát quá trình thanh toán. Khoản thanh toán đã vượt mặt giám đốc tài chính công ty. Ông Reinout Schakel, giám đốc tài chính Luckin, từ chối bình luận.

WSJ nói rằng các công ty thường mua voucher của Luckin hay nhận thanh toán chi phí từ Luckin có rất nhiều liên hệ với chính Luckin, ông Lu hoặc các công ty do ông thành lập trước đó.

Một số có cùng địa chỉ đăng kí kinh doanh và số điện thoại với chi nhánh của CAR Inc hoặc Ucar. Một số khác đăng kí kinh doanh bằng email của các nhân viên hai công ty trên. Một công ty thậm chí đăng kí bằng chính địa chỉ email Lukin.

Một số công ty có mối quan hệ với họ hàng hoặc là bạn của ông Lu. Một khách hàng thường xuyên mua voucher số lượng lớn là Date Yingfei (Beijing) Data Technology Development Co. Ltd. có cùng số điện thoại với chi nhánh của CAR Inc. Trong khi đó, Zhengzhe International Trade (Xiamen) Co. xuất hiện trong tài liệu với vai trò là một nhà cung cấp nguyên liệu cho Luckin.

Date Yingfei và Zhengzhe có cùng đại diện pháp luật là Wang Baiyin, một người bạn cùng lớp của ông Lu. Ông Wang có 60% cổ phần của Date và 95% cổ phần của Zhengzhe.

Nguồn tin bên trong công ty nói rằng cách làm trên của Luckin giúp công ty có thể thổi phồng doanh thu và chi phí dù chỉ có một số lượng vốn rất nhỏ thực tế chảy ra và chảy vào công ty. Hiện chưa rõ nguồn vốn ban đầu để thực hiện các giao dịch kiểu này đến từ đâu.

Tháng 11/2019, Luckin công bố tăng trưởng doanh số bán hàng trong quý 3 lên tới 558% so với cùng kì năm trước và đặt mục tiêu tăng 400% cho quý 4. Doanh thu thuần của mỗi cửa hàng tăng trưởng 80%, theo báo cáo tài chính.

2 tháng sau đó, sau khi cổ phiếu tăng gấp đôi, Luckin gọi 865 triệu USD trong một vòng bán cổ phần và trái phiếu chuyển đổi. Giá cổ phiếu của Luckin còn tăng mạnh hơn khi số lượng cửa hàng của nó ở Trung Quốc vượt mặt Starbucks. Luckin cũng lên kế hoạch bán đồ uống qua máy bán hàng tự động.

Và rồi, vào 31/1, Muddy Waters LLC, một công ty Mỹ, bất ngờ tung ra tài liệu 89 trang liên quan đến Luckin. Muddy Waters nói rằng sau khi nghiên cứu băng ghi hình thời lượng 11.000 giờ ghi lại cảnh khách hàng ra vào các cửa hàng Luckin, 25.000 hóa đơn khách hàng và quan sát trực tiếp hơn 1.500 người đến Luckin, mọi thứ dường như cho thấy phần lớn doanh thu công ty đã bị thổi phồng.

Cổ phiếu Luckin lao dốc sau đó song bật tăng trở lại khi Luckin phủ nhận cáo buộc. Báo cáo được đưa ra vào thời điểm đơn vị kiểm toán chuẩn bị xem xét báo cáo của Luckin trong năm 2019.

2 tháng sau, vào ngày 2/4, Luckin bất ngờ nói rằng 2,2 tỉ nhân dân tệ (310 triệu USD) doanh thu năm 2019 của hãng là số liệu giả. Con số tương đương một nửa doanh số dự phóng từ tháng 4 cho tới tháng 12.

Ernst & Young Hua Ming LLP cho biết sẽ thực hiện điều tra bằng cách liên hệ với các nhân sự tại Luckin phê duyệt những giao dịch khiến thu nhập và chi phí tăng mạnh.

Từ định giá 12 tỉ USD, vốn giá của Luckin rớt về mức 650 triệu USD vào thời điểm cuối tháng 5.

"Luckin Coffee đang sa lầy vào một cuộc khủng hoảng chưa từng có và một cuộc tranh luận công khai", công ty phát đi thông điệp hồi giữa tháng 5. "Chúng tôi tin, với sự giúp đỡ của tất cả nhân sự Luckin, công ty sẽ vượt qua khủng hoảng và trở lại đường đua".