Hồi còn ngồi ghế Phó Tổng thống Mỹ, ông Joe Biden có một câu hỏi cho Tim Cook: Vì sao Apple không thể sản xuất iPhone ở Mỹ? Lúc đó là tháng 1/2012, thời điểm Tổng thống Barack Obama chạy đua tái cử vào Nhà Trắng và 3 tháng sau khi  Steve Jobs, người tiền nhiệm của Tim Cook, qua đời. 

Ông Biden có mặt ở Palo Alto và ăn tối với Tim Cook cùng nhiều lãnh đạo công nghệ khác như CEO Netflix Reed Hastings, Chủ tịch Google Eric Schmitd và Giám đốc vận hành Facebook Sheryl Sandberg.

Tất cả những ai có mặt ở bữa tối đó đều hiểu, ý tưởng sản xuất số lượng lớn iPhone, hoặc một thiết bị điện tử bất kì nào khác, ở một nhà máy tại Mỹ là yêu cầu quá khó. Các nhà sản xuất theo hợp đồng Châu Á, đặc biệt là Foxconn, đã xây dựng những nhà máy có quy mô bằng cả một thành phố ở Trung Quốc cùng với đó là "đội quân" gồm hàng trăm nghìn người lao động có tay nghề. 

Mỹ không có hạ tầng sản xuất ở quy mô này. Đó là chưa kể đến việc các công nhân nhà máy ở Trung Quốc thường sẵn lòng làm việc nhiều giờ hơn với phần lương chỉ bằng một phần lương tối thiểu ở Mỹ.

"Tôi không chắc, trừ khi có các hành động ép buộc, ai đó có thể làm điều này", ông John Riccitiello, một chuyên gia ở Thung lũng Silicon chứng khiến cuộc trao đổi giữa Tim Cook và ông Joe Biden, chia sẻ.

Câu hỏi từ ông Joe Biden đặt Tim Cook vào thế khó. Tim Cook chính là "kiến trúc sư" của chiến lược thuê ngoài hoạt động sản xuất của Apple ra Trung Quốc. Dẫu vậy, cùng thời điểm, Tim Cook cũng cực kỳ tinh tế khi giải quyết các vấn đề chính trị. Ông khéo léo ngoại giao hơn Steve Jobs rõ rệt.

Ông Barack Obama cũng từng hỏi Steve Jobs câu hỏi tương tự và nhận câu trả lời lạnh lùng về sau xuất hiện trên trang nhất tờ New York Times: "Những công việc đó sẽ không quay trở lại". 

Về phần mình, Tim Cook khéo léo đến mức ông Riccitiello không thể nhớ rõ những gì Tim Cook chia sẻ với ông Joe Biden. Cuối năm đó, Tim Cook công bố một thay đổi nhỏ nhưng rõ ràng mang thiên hướng chính trị. Ông nói Apple sẽ bắt đầu sản xuất một số dòng máy Mac ở Mỹ.

Kể từ đó, sự phụ thuộc của Apple vào Trung Quốc chỉ tăng lên. Nhiều người cho rằng xu hướng này sẽ càng tệ đi khi ông Donald Trump trở thành Tổng thống Mỹ vào năm 2016 với nhiều điểm tiêu cực như chiến tranh thương mại và lời hứa đưa việc làm trở lại nước Mỹ. Đó là chưa kể đến các vụ điều tra chống độc quyền ngày càng được để ý và COVID-19. 

Điều kỳ lạ là Apple vẫn thăng hoa dưới thời của ông Trump. Hồi tháng 8/2018, vốn hoá của Apple chạm mốc 1 nghìn tỷ USD. 24 tháng sau đó, ngay cả khi ông Trump kêu gọi chuyển "những chuỗi cung ứng ngu ngốc ở Trung Quốc" về Mỹ, vốn hoá của Apple lại cán mốc 2 nghìn tỷ USD.

Các nhân viên hiện tại và cựu nhân viên Apple, giám đốc điều hành của nhiều công ty đối thủ và những người trong cuộc ở Washington cho rằng Táo khuyết làm được điều này nhờ tài quản trị khéo léo, lối ngoại giao khôn ngoan và không ngần ngại tận dụng sức mạnh thị trường vốn có. Tim Cook biết cách để nhận hưởng ưu đãi từ ông Trump, làm Bắc Kinh hài lòng trong khi vẫn tăng trưởng doanh thu từ iPhone.

Cách Apple "làm việc"  với ông Donald Trump nhiều khả năng cho thấy cách Tim Cook sẽ tương tác với ông Joe Biden, nay với cương vị Tổng thống Mỹ. Trong 4 năm tiếp theo, chính phủ sẽ tiếp tục yêu cầu tăng sản xuất ở Mỹ trong khi tăng điều tra các hoạt động chống độc quyền khi Facebook và nhiều công ty khác nói rằng Apple đang lạm dụng quyền lực thị trường. Cùng lúc, Apple tiếp tục khẳng định vị thế trên thị trường di động và xây dựng hình ảnh một công ty coi trọng riêng tư và bảo mật người dùng. 

"Tim Cook có thể không biết cách thiết kế một sản phẩm như Steve, nhưng ông ấy hiểu thế giới tới mức mà hiếm CEO nào tôi gặp suốt 60 năm qua sánh được", nhà đầu tư thiên tài Warren Buffett chia sẻ. Warren Buffett biết khá rõ Tim Cook và công ty của ông, Bershire Hathaway Inc, cũng là một cổ đông lớn của Apple.

Tim Cook trở lại Apple vào năm 1998 sau hơn 10 năm làm việc tại IBM và 6 tháng làm việc ở Compaq. Ông làm việc 18 giờ một ngày và gửi email cả đêm. Khi không ở văn phòng, Tim Cook dường như "sống" trong phòng tập gym. Khác với Steve Jobs, Tim Cook không có thiên hướng trở thành một nghệ sỹ. 

"Tim Cook là người đơn thuần dành cho công việc: chăm chỉ, chăm chỉ, chăm chỉ, chăm chỉ", một cựu nhân viên Apple làm việc cùng Tim Cook từ những ngày đầu chia sẻ. "Tôi thấy ông ấy tẻ nhạt", người này nói thêm.

Sự trỗi dậy của Apple sau nhiều năm khó khăn thường được nhắc đến như kết quả của những sản phẩm thiên tài do Steve Jobs tạo ra. Thế nhưng, quan trọng không kém là việc Tim Cook đã áp dụng chiến lược tương tự như HP, Compaq, Dell và nhiều công ty khác từng bị Steve Jobs chế nhạo. Theo Bloomberg, những chiến lược này giúp Apple có khả năng sản xuất iPad, iPhone và sau đó là iPad với số lượng lớn và thúc đẩy "kỷ nguyên" của xu hướng sản xuất thuê ngoài và sản xuất theo đơn hàng của làng công nghệ.

Trở lại thời điểm khi Tim Cook vẫn còn là quản lý kho hàng của Compaq, ông đã trở thành một người bạn của người sáng lập Foxconn Terry Gou. Công ty Đài Loan bắt đầu như một công ty sản xuất cấp thấp với các sản phẩm ban đầu như núm chuyển kênh bằng nhựa cho TV hay đầu nối cần điều khiển trò chơi Atari.

Dù vậy, vào thời điểm cuối những năm 1990, Foxconn bắt đầu chuyển sang sản xuất các mặt hàng phức tạp hơn, ví dụ như khung máy tính cho Compaq. Cuối cùng, Foxconn có thể sản xuất các linh kiện máy tính khác đồng thời mở rộng nhà máy tại Thâm Quyến. 

Tới thời điểm Tim Cook gia nhập Apple, các "cứ điểm" nhà máy tập trung như của Foxconn tỏ ra hiệu quả hơn bất kỳ mô hình nào ở Mỹ. Apple bán một nhà máy lớn ở Colorado vào năm 1996 và sau khi Tim Cook đến Apple, ông tạm dừng hoạt động sản xuất ở Ireland, đóng cửa nhà máy duy nhất còn sót lại ở Elk Grove, California, Mỹ và tăng thuê ngoài sản xuất ở Trung Quốc, bắt đầu bằng laptop và webcam. (Nhà máy Elk Grove của Apple lúc này được dành để phục vụ hoạt động sửa chữa).

Chuỗi cung ứng toàn cầu của Tim Cook cải thiện khá nhiều từ những gì Dell và Compaq đã thực hiện. Các thương hiệu máy tính lớn thường thuê ngoài cả hoạt động sản xuất và thiết kế. Điều này khiến chi phí sản xuất thấp đi song lại tạo ra các sản phẩm ít sự khác biệt. 

Điểm mới của Tim Cook là yêu cầu Foxconn và các đối tác sản xuất khác phải tuân theo các yêu cầu về thẩm mỹ, chất lượng do Steve Jobs đề ra và các yêu cầu về thiết kế công nghiệp từ Jony Ive. Các kỹ sư của Apple tạo ra các thiết bị sản xuất chuyên dụng và thường xuyên tới Trung Quốc để trực tiếp thực địa, tìm ra các điểm có thể tinh chỉnh và các điểm yếu trong dây chuyền sản xuất.

Các nhà sản xuất thuê ngoài làm việc với nhiều thương hiệu điện tử lớn song Tim Cook tạo ra sự khác biệt bằng cách mua các linh kiện công nghệ mới trước nhiều năm đồng thời ký hợp đồng độc quyền với nhiều linh kiện quan trọng. Điều này giúp Apple luôn đi trước đối thủ. Cùng thời điểm, Tim Cook cũng quan tâm đến kiểm soát chi phí.

Ông Daniel Vidaña, lúc đó là giám đốc quản lý cung ứng, nói rằng Tim Cook đặc biệt khắt khe với việc xử lý đơn hàng. Thời gian giao hàng nhanh khiến khách hàng hài lòng song cũng giúp Apple giảm các chi phí tài chính khi phải lưu kho một số lượng lớn hàng chưa bán. Theo Daniel Vidaña, Tim Cook đã hạ thấp thời gian lưu kho hàng của các sản phẩm Apple xuống đến mức tính bằng ngày.

Terry Gou dường như luôn sẵn lòng để đáp ứng bất kỳ nhu cầu nào Apple chuyển tới. Chỉ trong vòng vài tháng, một dây chuyền sản xuất hoàn thiện đã được lắp đặt. 

"Ở Mỹ, bạn thậm chí chưa kịp xin cấp phép trong thời gian ngắn như vậy", ôngJ on Rubinstein, Phó chủ tịch phụ trách kỹ thuật phần cứng của Apple dưới thời Steve Jobs nói.

Khi đàm phán các chi phí liên quan đến sản xuất, Tim Cook thậm chí chi tiết và tỉ mỉ đến mức thương thuyết tới 4 chữ số thập phân để tiết kiệm chi phí.

Quyền lực của Apple đối với các đơn vị cung ứng tăng lên sau khi hãng trình làng iPhone, chiếc điện thoại mà Foxconn sản xuất và bán thành công 4 triệu máy sau 200 ngày.

Vào thời điểm năm 2009, một nhà quản lý cung ứng iPhone nói rằng Apple tiếp cận các nhà cung ứng ở Châu Á theo phong cách tấn công.

Việc Steve Jobs qua đời 2 năm sau đó khiến nhiều người hoài nghi rằng Apple sẽ khó có thể thành công nếu không còn sự sáng tạo thiên tài của ông. Song thực tế, thách thức lại nằm ở việc duy trì chuỗi cung ứng ở Trung Quốc. Apple vẫn cực kỳ tỉ mỉ khi tương tác với các đơn vị cung ứng. Ba nguồn tin thân cận với chuỗi cung ứng của công ty nói với Bloomberg rằng có các nhân sự của Apple với vai trò chỉ là đàm phán giá của keo dán.

Ở thời kỳ hậu Steve Jobs, ảnh hưởng của Jony Ive cũng mờ dần trong lúc Tim Cook áp dụng một cách tiếp cận tiết kiệm chi phí với các sản phẩm mới. Ông yêu cầu đội ngũ vận hành tương tác sâu với đội ngũ thiết kế công nghiệp ngay từ đầu thay vì sau vài tháng như dưới thời của Steve Jobs. Theo nguồn tin thân cận, iPhone 6 (2014) là "đứa con" của quá trình chuyển đổi này.

Trong khi thiết bị này sở hữu màn hình lớn hơn và vẫn có cấu trúc linh kiện phức tạp bên trong, ngoại hình iPhone không còn những vết cắt kim cương chính xác, tỉ mỉ và khó sản xuất như trên iPhone 5 và iPhone 5s. Ngay cả với thiết kế trụ sở mới của công ty (công trình do chính Steve Jobs tham gia quản lý), đội ngũ của Tim Cook cũng cố gắng cắt giảm chi phí tối đa. Cùng thời điểm, Tim Cook mở rộng danh mục sản phẩm sang các mảng mà Steve Jobs từng từ chối.

Steve Jobs từng tự hào rằng danh mục sản phẩm của Apple có thể nằm vừa vặn trên một chiếc bàn nhỏ. Ở thời điểm ông qua đời, Apple bán 2 đời iPhone và 1 đời iPad. Đến nay, Apple bán 7 dòng iPhone và 5 dòng iPad. Đó là chưa kể đến các sản phẩm đi kèm như AirPods hay Apple Watch.

Ngay cả khi Apple đa dạng hoá danh mục sản phẩm, sự phụ thuộc của Apple vào Trung Quốc vẫn tăng lên. "Nếu bạn đang sản xuất hàng triệu thứ gì đó mỗi ngày, để có khả năng làm điều đó, mỗi chiếc máy phải cực kì chính xác và để điều đó xảy ra ở nhiều quốc gia thực sự rất khó," một cựu nhân viên cấp cao của Apple nói. "Câu hỏi lúc này là: Liệu Apple có đang phụ thuộc quá nhiều vào một nơi?"

Tháng 11/2019, một năm trước kỳ bầu cử tổng thống, ông Trump bay tới Austin để gặp Tim Cook và thăm nhà máy Mac Pro của Apple. Trước các nhà báo của Nhà Trắng, Tim Cook nói rằng Mac Pro "là ví dụ của thiết kế Mỹ, sản xuất Mỹ và tinh hoa Mỹ". Có thời điểm, khi hai người cúi xuống xem kỹ phần linh kiện của Mac Pro, ông Trump gật đầu vừa ý.

"Tôi đã nói một ngày nào đó chúng ta sẽ thấy các nhà máy Apple ở Mỹ chứ không phải ở Trung Quốc. Điều này đang xảy ra. Đây là giấc mơ Mỹ", cựu Tổng thống Mỹ nói. Tim Cook tỏ ra tỉnh táo và không nhắc đến điều mà nhân viên nào của nhá mày cũng hiểu: Tổng thống Trump đang nói sai sự thật, theo Bloomberg. Nhà máy này đã đi vào hoạt động từ 6 năm trước đó.

Khi ông Donald Trump đương nhiệm, Tim Cook tạo dựng mối quan hệ bạn bè thân thiết với ông. Thực tế, Tim Cook là người ủng hộ bà Hillary Clinton trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng năm 2016. Ông từng phản đối quan điểm của ông Trump liên quan đến nhập cư, xung đột chủng tộc và biến đổi khí hậu. Thế nhưng, ông Gary Cohn, cố vấn kinh tế của ông Trump cho tới năm 2018, nói rằng Tim Cook đến Washington 4 đến 6 tuần một lần, thường xuyên hơn bất kì CEO công nghệ nào. 

"Bữa tối của chúng tôi xoay quanh vấn đề thuế quan Apple và công nghệ. Tôi cho rằng 75% là nói về cuộc sống. Để trở thành một CEO giỏi và đạt mục tiêu, bạn phải là một người dễ gần, giao tiếp tốt và biết lắng nghe, Tim Cook làm được tất cả", ông Gary Cohn nói thêm.

Tim Cook sẵn lòng làm mọi thứ để bảo vệ chuỗi cung ứng của mình ở Trung Quốc. Giữa năm 2017, ông Trump nói với WSJ rằng Tim Cook hứa sẽ xây "ba nhà máy to đẹp" ở Mỹ. Điều này chưa đúng sự thật song Apple không đính chính. Sau khi tới thăm nhà máy ở Austin, ông Donald Trump chia sẻ trên Twitter cá nhân, "Hôm nay tôi mở một nhà máy sản xuất lớn của Apple ở Texas sẽ đưa nhiều việc lương cao về Mỹ". Apple cũng không đính chính thông tin này.

Nhân viên hiện tại và cựu nhân viên Apple nói rằng những gì liên quan đến nhà máy ở Texas là đáng xấu hổ. Dù nhà máy đã được thay đổi cấu trúc kể từ khi ban đầu dùng để lắp ráp Mac Pro vào năm 2013 song rõ ràng đây không phải nhà máy mới.

Hơn nữa, Flex Ltd, nhà sản xuất hợp đồng vận hành nhà máy, cũng chuẩn bị cho sự kiện bằng cách sơn sửa lại sàn nhà máy như thế một sân khấu dựng sẵn. Nhiều nhân viên được cho nghỉ và chỉ một số người ở lại chủ yếu để giả vờ đang làm việc trong đồng phục màu xanh. "Nó không khác gì một buổi biểu diễn", một nhân viên Apple nói với Bloomberg.

Theo nhiều cựu nhân viên Apple, nhà máy ở Texas của Apple là một sự thất vọng. "Đó là một thử nghiệm để cho thấy chuỗi cung ứng của Mỹ cũng tốt như của Trung Quốc song thất bại thảm hại", một quản lý cấp cao của Apple nói. 

Theo nguồn tin thân cận với vấn đề, sở dĩ Apple chọn Mac Pro để sản xuất ở bởi đây là một sản phẩm đắt đỏ, bán ít và vì thế biên lợi nhuận có thể bù đắp cho chi phí sản xuất. Những thua lỗ, nếu có, cũng không ở mức "thảm hoạ". Mac Pro cũng có kích thước khá lớn và vì thế, theo lý thuyết, chúng dễ sản xuất hơn những thiết bị nhỏ, nhẹ như iPhone hay Apple Watch.

Khi nhìn thấy thiết kế Mac Pro mới hình trụ, nhân viên tại nhà máy Austin đã cảm giác khá lo sợ khi không thể đưa các linh kiện vốn hình vuông vào chiếc hộp máy với thiết kế kiểu này. Trong khi đó, các đối tác cuả Apple ở Châu Á có thể giải quyết nhanh chóng vấn đề.

Bên cạnh đó, Apple cũng gặp khó khăn với việc tìm kiếm các nhà cung ứng địa phương cho nhà máy Austin. Theo một cựu nhân viên, Apple phải nhập khẩu một số lượng lớn linh kiện từ Châu Á. Thực tế này khiến quá trình sản xuất bị chậm trễ và phát sinh thêm chi phí. Đó là chưa kể đến việc nếu linh kiện lỗi, Apple phải đợi chuyến hàng tiếp theo. 

Ở các trung tâm sản xuất như Thâm Quyến, việc thay thế linh kiện lỗi có thể thực hiện nhanh chóng. "Chúng tôi yêu cầu các nhà cung ứng kiểm tra ba lần trước khi chuyển hàng lên máy bay sang Texas. Đây là một điểm đau đớn", cựu nhân viên Apple nói.

Tuyển dụng cũng là một thách thức khác. Apple không tìm được đội ngũ lao động có kinh nghiệm và tay nghề cao với số lượng lớn ở Mỹ. Ban đầu, tỉ lệ hàng lỗi khá cao và một vài nguồn tin nói rằng nhà máy ở Texas không kịp giao những lô hàng đầu tiên đúng hạn và đảm bảo vấn đề chi phí.

Dù vấn đề ở nhà máy Texas là gì đi nữa, vấn đề nằm ở chỗ nó mang lại những lợi ích về chính trị. Vào thời điểm tháng 9/2019, Mỹ miễn thuế cho Apple khi nhập khẩu nhiều linh kiện cho Mac Pro. Tháng 11 cùng năm, Apple nhận ưu đãi tương tự cho iPhone, iPad và Apple Watch. Ông Trump cũng được Apple tặng một chiếc Mac Pro sản xuất ở Mỹ.

Dù Apple đã chuyển một số dây chuyển sản xuất AirPods và iPhone sang Việt Nam và Ấn Độ, việc đa dạng hoá chuỗi cung ứng của Apple vẫn sẽ phải mất nhiều năm. "Không có cách nào để thoát phụ thuộc vào Trung Quốc, nhất là với lưu lượng sản xuất của Apple", một nguồn tin nói.

Hôm 27/1, Apple nói rằng đang có 1 tỷ iPhone hoạt động trên thế giới. "Đây là một cột mốc đáng nhớ của Tim Cook khi phải dẫn dắt chuỗi cung ứng của Apple qua chiến tranh lạnh công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc. Nếu nhìn lại vài năm qua, nhiều nhà đầu tư đã tin rằng đây là một đám mây đen phủ bóng Apple", nhà đầu tư Dan Ives của Wedbush Securities Inc nhận định. Theo ông, Tim Cook đã làm tốt vai trò một đại sứ không chính thức giữa Mỹ và Trung Quốc.

Ngay cả khi ông Trump đã rời Nhà Trắng, công việc của Tim Cook chưa kết thúc. Mới đây, tân Tổng thống Joe Biden cũng phát động chiến dịch "Buy American" để thúc đẩy sản xuất ở Mỹ. "Tôi không muốn một giây phút nào cho rằng sức sống của ngành sản xuất Mỹ đã là dĩ vãng", ông Joe Biden nói.

Đó là chưa kể Apple lại đang phải đối mặt với một khó khăn mới trước mắt mang tên chuỗi cung ứng số. Tháng 10 năm ngoái, một báo cáo của Tiểu ban tư pháp của Hạ viện Hoa Kỳ về chống độc quyền nói rằng sức ảnh hưởng của App Store đã lên tới mức "sức mạnh độc quyền".

Apple phản đối cáo buộc này song nhiều nhà phát triển ứng dụng bao gồm Spotify, Epic Games, và Facebook đã nhập cuộc. Hồi tháng 1, Mark Zuckerberg, CEO Facebook, nói rằng Apple đã dùng vị thế thống trị của mình để can thiệp cách các ứng dụng và quảng cáo hoạt động. 

Tháng 8/2020, Epic đệ đơn kiện Apple vì không cho phép các ứng dụng dùng hạ tầng thanh toán riêng trong khi thu 30% phí giao dịch mua sắm qua hạ tầng của Apple.

Apple không hề nao núng. Tháng 9 năm ngoái, Apple kiện ngược lại Epic. Cuối tháng 1 vừa qua, Tim Cook công khai chỉ trích Facebook và các chính sách dữ liệu cá nhân người dùng. Ông cho rằng giới chức nên điều tra các công ty mạng xã hội hơn là Apple. Cùng thời điểm, khi COVID-19 trở lại với đợt bùng phát mới, Apple ghi nhận doanh thu 111 tỷ USD trong quý IV năm ngoái, một con số kỷ lục.