Vé máy bay không nên có giá trần, giá sàn

Tự do hóa thị trường vận tải hàng không

Một trong những biện pháp can thiệp của chính quyền vào thị trường vận tải hàng không là quy định một khung giá vé máy bay giữa hai giới hạn trần và sàn để cho phép các hãng hàng không cạnh tranh nhau với các mức giá và dịch vụ khác nhau nhưng nằm trong khung giá này.

Những người ủng hộ việc quy định khung giá trần và giá sàn vé máy bay nội địa ở Việt Nam thường dẫn chứng một số nước có quy định này mà không nêu rõ thời gian vì thực ra một số nước này chỉ áp dụng quy định khung giá trong quá khứ và nay đã ngừng. 

Kinh nghiệm và kết quả nghiên cứu về sự can thiệp của chính quyền bằng khung giá kiểu này ở các nước trên thế giới kể cả Nhật Bản, Australia, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia… từ thập kỷ 1970, 1980, 1990 và gần đây trong những năm đại dịch COVID-19 đều cho thấy kết quả tiêu cực, ngược lại với mong muốn tốt đẹp của chính quyền.

Sự can thiệp của chính quyền là cần thiết khi chưa có thị trường cạnh tranh trong ngành vận tải hàng không, khi thị trường thất bại và chính sách can thiệp thành công. Ở Nhật Bản hồi thập niên 1970 - 1980, ở Trung Quốc hồi thập niên 1990 – 2000, ở Việt Nam trong hai thập kỷ qua … khi chưa có nhiều hãng hàng không và chưa có thị trường cạnh tranh lành mạnh thì sự can thiệp của chính quyền là cần thiết.

Nhưng sau đó cần giảm dần rồi chấm dứt hẳn sự can thiệp của chính quyền, tự do hóa dần thị trường và để cho cơ chế thị trường hoạt động. Điều này có nghĩa là các hãng hàng không phải hoạt động theo các quy luật thị trường và hành khách hàng không phải tự chịu trách nhiệm về việc lựa chọn dịch vụ của hãng bay nào theo giá vé mà họ thỏa thuận.

Việc tự do hóa thị trường vận tải hàng không thúc đẩy mức cạnh tranh nhiều hơn giữa các hãng hàng không, đa dạng hóa nhiều hơn các dịch vụ hàng không và giảm mặt bằng giá vé máy bay nói chung trên bình diện rộng.

Đề xuất bỏ giá trần vé máy bay

Cuối năm 2019 đã có nhiều ý kiến đề xuất bỏ giá trần vé máy bay, “cởi trói” chính sách hàng không. Vietnam Ailines cho rằng việc bỏ giá trần vé máy bay là một giải pháp quan trọng để tháo gỡ nút thắt chính sách và phát triển hàng không theo cơ chế thị trường, hội nhập tích cực với thế giới.

Vietnam Airlines cho hay: “Thị trường hàng không Việt Nam đang thực sự mở cửa, có rất nhiều hãng hàng không mới ra đời kể cả thành phần nhà nước và tư nhân, nhưng hiện có một trói buộc về mặt cơ chế đó là giá trần nội địa đang điều tiết”.

Việc bỏ giá trần vé máy bay được cho là phù hợp trong bối cảnh hiện nay vì “thị trường đã tự điều tiết, hãy để thị trường tự điều chỉnh cung - cầu, đó là hướng mà hàng không Việt Nam phải tích cực gia nhập với hàng không thế giới”.

Trần vé máy bay là “điểm nghẽn” khiến các hãng không thu được lợi ích ngắn hạn của những giai đoạn cao điểm của thị trường cũng như đa dạng dải giá của mình để tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng lựa chọn.

Vì sao lại có giá trần? Có phải để đảm bảo lợi ích của hành khách đi lại?

Cục Hàng không nêu căn nguyên: “Từ năm 2006 khi có luật Hàng không dân dụng, Quốc hội đã quyết định phải có giá trần để duy trì lợi ích cho nhiều tầng lớp nhân dân được sử dụng dịch vụ đi lại bằng đường hàng không trong nước. Nhà nước phải điều tiết, không được cho giá vượt quá trần”.

Năm 2014 khi sửa Luật Hàng không, đề xuất bỏ giá trần vé máy bay không được Quốc hội thông qua vì lí do phải đảm bảo lợi ích của hành khách đi lại.

Trong thực tiễn, trên một chuyến bay có cả vài trăm hành khách mà mỗi người có quyền chọn giá vé khác nhau từ thấp đến cao và tùy thời gian mua vé sớm hay muộn, như vậy quy định giá cao nhất không được vượt giá trần có thật sự bảo vệ lợi ích khách hàng hay không?

Việc quy định giá trần vé máy bay thực ra làm hạn chế việc nâng cao chất lượng dịch vụ vận tải hàng không. Bây giờ có nhiều hãng cạnh tranh với nhiều giá vé khác nhau thì nên bỏ giá trần vì thật ra giá trần làm cho hành khách muốn trả giá vé cao hơn để được phục vụ tốt hơn cũng không được, và như thế giá trần làm thiệt hại cho những hành khách loại sang này.

Việc kiểm soát nền kinh tế bằng cách quy định giá cả hàng hóa từ lúa gạo đến vàng bạc và quy định tỷ giá ngoại hối … là thuộc về quá khứ trong nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, xưa lắm rồi, lạc hậu lắm rồi, và đã được bỏ đi rồi. Nền kinh tế nước ta nay dần dần được điều hành bằng những biện pháp theo cơ chế thị trường.

Việc quy định giá trần vé máy bay có thể là tàn dư của nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp lạc hậu đó, cho nên đừng bàn chuyện nâng giá trần nữa mà cần bỏ hẳn nó đi.

Việc quy định giá trần vé máy bay luôn luôn lạc hậu vì không theo kịp những thay đổi nhanh chóng của thị trường. Ngày hôm nay giá xăng dầu cao, các hãng đề xuất Nhà nước nâng giá trần. Ngày mai giá nhiên liệu giảm, Nhà nước có giảm giá trần hay không?

Nhà nước không thể theo kịp biến động giá cả của thị trường để quyết định vào thời điểm nào thì chọn giá trần bao nhiêu, thay vào đó hãy để cho thị trường tự quyết định giá.

Có người lo ngại rằng nếu bỏ giá trần thì các hãng hàng không có thể cấu kết với nhau để tạo thành thế độc quyền nhóm và nâng giá vé.

Thật ra chính sách chống độc quyền là điểm mấu chốt của Luật cạnh tranh. Chính ѕáᴄh ᴄhống độᴄ quуền thể hiện ở ᴄáᴄ quу định khuуến khíᴄh ᴄạnh tranh bằng ᴄáᴄh hạn ᴄhế ѕứᴄ mạnh thị trường ᴄủa bất kỳ ᴄông tу ᴄụ thể nào, nhằm đảm bảo rằng ᴄáᴄ ᴠụ mua bán ᴠà ѕáp nhập không tập trung quá mứᴄ ѕứᴄ mạnh thị trường hoặᴄ hình thành độᴄ quуền, ᴄũng như phá bỏ ᴄáᴄ ᴄông tу đã trở thành độᴄ quуền.

Chính ѕáᴄh ᴄhống độᴄ quуền ᴄũng ngăn không ᴄho nhiều ᴄông tу ᴄấu kết hoặᴄ thành lập một tập đoàn để hạn ᴄhế ᴄạnh tranh thông qua ᴄáᴄ hoạt động như ấn định giá. Pháp luật Việt Nam có các quy định về chống độc quyền và Nhà nước nên dùng những quy định này để quản lý thay vì dùng cơ chế giá trần.

Có ý kiến cho rằng nên bỏ giá trần khi đường bay có ba hãng cạnh tranh. Thật ra ngay cả ở các đường bay chỉ có một hãng duy nhất khai thác cũng tồn tại sự cạnh tranh, đó là cạnh tranh với phương thức vận tải khác như đường bộ, đường sắt, đường thủy. Nếu sau khi bỏ giá trần mà giá vé máy bay cao một cách vô lý thì hành khách sẽ chọn di chuyển bằng cách khác, hoặc đi đường bay khác….            

Khung giá trần đang kìm hãm sự xuất hiện của những đường bay mới

Khung giá trần hiện nay của Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đang kìm hãm sự xuất hiện của những đường bay mới đến những nơi xa xôi mà số lượng hành khách không nhiều. Nếu không bị áp giá trần thì sẽ có hãng hàng không mở tuyến đường bay mới với giá vé cao mà người mua bằng lòng chi trả và hãng sẽ không phải chịu lỗ.

Chỉ cần có một hãng thôi cũng tốt rồi vì người địa phương đó có cơ hội đi lại bằng đường hàng không cho nhanh chóng, đặc biệt là lúc cần cấp cứu đi bệnh viện ở thành phố lớn.

Lợi ích hành khách được đảm bảo khi họ có thể lựa chọn giữa đi đường bộ tốn thời gian mà giá rẻ với đi đường hàng không nhanh chóng mà giá đắt. Khung giá trần làm thiệt hại lợi ích hành khách vì không có đường bay cho họ lựa chọn, ngay cả khi khẩn cấp cứu thương.

Việc áp giá sàn làm môi trường kinh doanh hàng không xấu đi, kéo lùi ngành hàng không

Vào tháng 8/2021 Cục Hàng không Việt Nam đề xuất Bộ GTVT áp sàn giá vé máy bay tối thiểu bằng 20% mức giá tối đa quy định.

Hàng không chi phí thấp (LCC) đang là xu thế chung của khu vực và thế giới. Chính các hãng bay giá rẻ trên thế giới đang có triển vọng hồi phục nhanh nhất và đóng góp thiết thực nhất cho khách bay, cho phục hồi ngành du lịch vì lợi thế giá vé thấp, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh khó khăn do đại dịch COVID-19 gây ra.

Cách đây hơn 5 năm, Trung Quốc và Ấn Độ cũng đã bỏ giá sàn vé bay sau một thời gian ngắn áp dụng vì mất nhiều hơn được. Indonesia “kiên trì” thực hiện quy định giá tối thiểu đối với dịch vụ vận chuyển hàng không nội địa nhưng đã và đang chứng kiến các hệ quả của việc triệt tiêu cạnh tranh trong lĩnh vực vận chuyển hàng không.

Indonesia với dân số 280 triệu người, diện tích tự nhiên rộng lớn và quy mô nền kinh tế đứng đầu Đông Nam Á nhưng thị trường hàng không bị chững lại, “nhường” lợi thế cạnh tranh cho các hãng trong khu vực và ngành du lịch bị sụt giảm vì giá vé bay kém cạnh tranh.

Trước đó, Indonesia đã bị Trung tâm hàng không châu Á – Thái Bình Dương (CAPA) cảnh báo về cách làm ngược xu hướng của thế giới, giảm cạnh tranh của hãng hàng không và ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng.

Việt Nam hiện có 6 hãng hàng không, có tính cạnh tranh khá cao nên nếu áp giá sàn sẽ làm ngành hàng không bị thụt lùi hàng thập kỷ về chính sách. Nhờ có Vietjet Air và gần đây là Bamboo Airways, hàng không đã trở nên phổ cập, ai cũng có thể được bay, khác hẳn mấy thập kỷ Vietnam Airlines độc quyền kinh doanh, khai thác.

Từ năm 2011, Vietjet ra đời với mô hình hàng không giá rẻ đã khiến cho số hành khách hàng không nội địa tăng lên hơn 37 triệu người năm 2019, trong khi chỉ có 10 triệu người được bay năm 2010.

Bảo hộ Vietnam Airlines làm méo mó môi trường kinh doanh

Theo Cục Hàng không, mục đích của việc triển khai giải pháp tình huống, quy định mức giá tối thiểu (giá sàn) là để điều tiết giá dịch vụ vận chuyển hành khách nội địa và nhằm hỗ trợ giảm bớt khó khăn, giảm nguy cơ dẫn đến phá sản của Vietnam Airlines trong giai đoạn khủng hoảng do tác động của dịch COVID-19.

Chính sách này thoạt nghe thì có vẻ mang lại lợi ích cho tất cả hãng hàng không, vì giá vé tăng, các hãng đều có lợi. Tuy nhiên về bản chất thì đây là chính sách bảo hộ cho Vietnam Airlines, còn Vietjet Air và Bamboo Airways sẽ gặp bất lợi.

Vietjet là hãng hàng không giá rẻ, là “vua” vé 0 đồng, vé giá thấp ở nước ta. Giá vé của Vietjet không đơn giản chỉ là các yếu tố đầu vào như chi phí xăng dầu, trả lãi vay, khấu hao, lương thưởng… mà còn là do hãng này lấy doanh thu phụ trợ, lấy quy mô, số lượng... để bù vào giá vé. Vì thế, dù giá rẻ nhưng vẫn có lãi.

Nếu áp giá sàn ở mức khá cao như đề xuất của Cục Hàng không thì sẽ triệt tiêu sự năng động của hãng, mất lợi thế theo quy mô và khách bay sẽ chọn mua vé của hãng có nhiều dịch vụ trọn gói như Vietnam Airlines hơn. Điều này tương tự với việc lấy chi phí tối thiểu để định giá của khách sạn 5 sao để áp dụng chung cho khách sạn 3 sao.

Từ lâu, Vietnam Airlines đã được tạo lợi thế về phát triển đội tàu bay, slot bay, kể cả được ưu tiên chỉ định bay chở khách trong đại dịch và mới đây nhất là được vay gói 4.000 tỷ đồng lãi suất 0% trong ba năm. Nay, nếu áp giá sàn cùng với các lợi thế nói trên thì sẽ khiến môi trường kinh doanh hàng không càng tệ hơn, làm triệt tiêu cạnh tranh sáng tạo và làm nản lòng nhà đầu tư trong – ngoài nước.

Vé máy bay không nên áp giá trần, cũng không nên có giá sàn

Hàng không là động lực phát triển kinh tế đất nước. Các hãng hàng không là huyết mạch rộng nhất, nhanh nhất để Việt Nam hội nhập với thế giới, là thương hiệu, là hình ảnh của quốc gia. Giá sàn và sự phân biệt đối xử sẽ khiến các nhà đầu tư nước ngoài mất niềm tin vào môi trường kinh doanh Việt Nam, thậm chí rút khỏi thị trường.    

Nền kinh tế nước ta đang bị tổn thương sâu sắc, hàng chục triệu người bị mất việc làm hoặc giảm thu nhập, mà khi đi lại bằng đường hàng không họ đã phải tốn thêm hàng loạt chi phí, trong đó có cả chi phí nhiên liệu gia tăng. Việc áp giá sàn sẽ khiến bình quân giá vé bay tăng rất cao, là đòn đánh vào công nhân, nông dân, người thu nhập thấp và ngáng trở quá trình phục hồi nền kinh tế nước ta sau dịch.

Việt Nam đã hội nhập quốc tế sâu rộng, phải đảm bảo các điều kiện cạnh tranh quốc tế, đặc biệt Chính phủ đang dần từng bước mở lại các đường bay nội địa và quốc tế.

Nhà nước không nên can thiệp vào giá vé hàng không. Bộ GTVT cần tạo lập môi trường kinh doanh hàng không công bằng, bình đẳng, lành mạnh để phát triển thay vì thiên vị, làm cho môi trường này méo mó, giảm sức cạnh tranh của các hãng hàng không trong nước.

Với thị trường cạnh tranh vận chuyển hàng không ở Việt Nam hiện nay, đã đến lúc cơ quan quản lý bỏ giá trần và dừng đề xuất áp giá sàn vé máy bay.