Kiểm toán Nhà nước: Nợ công bằng 55% GDP nhưng hiệu quả sử dụng vốn vay còn hạn chế

Rủi ro tiềm ẩn đối với an ninh tài chính quốc gia

Theo báo cáo kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước 2019 vừa được Kiểm toán Nhà nước gửi Quốc hội cho thấy dư nợ công đến 31/12/2019 là hơn 3,32 triệu tỷ đồng. Trong đó, nợ Chính phủ 2.89 triệu tỷ đồng, bằng 48% GDP; nợ được Chính phủ bảo lãnh 402.066 tỷ đồng, bằng 6,7% GDP; nợ Chính quyền địa phương 20.684 tỷ đồng, bằng 0,3% GDP. 

Như vậy, dư nợ công năm 2019 tăng so với năm 2018 là 88.197 tỷ đồng, tương đương 2,73%. Mức tăng này thấp hơn đáng kể so với mức tăng năm 2018 (tăng so với năm 2017 là 159.117 tỷ đồng, tương đương 5,18%). Điều này cho thấy những biện pháp kiểm soát nợ công của Chính phủ đã phát huy hiệu quả.

Các chỉ tiêu an toàn nợ công đều nằm trong giới hạn cho phép của Quốc hội. Theo đó, nợ công bằng 55% GDP (quy định không quá 65%); nợ Chính phủ bằng 48% GDP (quy định không quá 54%); Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ/thu NSNN là 18,1% (quy định nhỏ hơn 25%); Nợ nước ngoài quốc gia bằng 47,1% GDP (quy định không quá 50%).

Tuy nhiên, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với tổng thu NSNN có xu hướng tăng nhanh từ 15,8% năm 2016 lên 18,1% năm 2019.

Vấn đề này một mặt làm giảm mạnh dư địa cho nhiệm vụ chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên của NSNN, mặt khác tiềm ẩn rủi ro đối với an ninh tài chính quốc gia, có nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến hệ số tín nhiệm quốc gia.

Theo số liệu năm 2019, chi trả nợ lãi là 104.998 tỷ đồng bằng 1,59 lần chi đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách trung ương là 65.751 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, điều này cũng gây nên áp lực cân đối thanh khoản, bố trí nguồn lực NSNN để trả nợ đến hạn, chủ yếu là nợ trái phiếu chính phủ (TPCP), là không nhỏ trong trường hợp không kiềm chế hiệu quả yêu cầu vay vốn để bù đắp cân đối NSTW, hoặc không tích cực triển khai nghiệp vụ quản lý nợ chủ động như hoán đổi, mua lại công cụ nợ trước hạn...

Hiệu quả sử dụng vốn vay còn hạn chế

Theo Kiểm toán Nhà nước, hiệu quả sử dụng vốn vay còn hạn chế. Tổng số vốn TPCP năm 2019 đã giải ngân, thanh toán là 42.328 tỷ đồng, bằng 64,1% kế hoạch vốn được sử dụng.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, do vướng mắc trong bồi thường giải phóng mặt bằng, dự án khởi công mới mất nhiều thời gian để triển khai các thủ tục lựa chọn nhà thầu tư vấn thiết kế, mời thầu, đấu thầu.

Tổng số rút vốn vay nước ngoài của Chính phủ năm 2019 là 52.515 tỷ đồng, chỉ bằng 48% kế hoạch. Một số hiệp định được ký kết từ các năm trước nhưng chưa thực hiện rút vốn theo kế hoạch giải ngân và Chính phủ vẫn phải trả các khoản phí cam kết, phí quản lý. Lũy kế đến 31/12/2019 là 26,5 tỷ đồng.

Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước nêu rõ những vẫn đề tồn đong như việc theo dõi nợ còn chênh lệch giữa Sở Tài chính và Kho bạc Nhà nước; giao dự toán trả nợ vay chưa phù hợp với số nợ đến hạn phải trả; tỷ lệ giải ngân vốn vay thấp làm giảm hiệu quả sử dụng vốn vay.

Chẳng hạn tại TP Hải Phòng, Sở Tài chính theo dõi nợ chính quyền địa phương đối với phần vay lại từ nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ từ năm 2016 trở về trước lớn hơn số KBNN theo dõi 146 tỷ đồng.

Tại tỉnh Phú Thọ, giao dự toán chi trả nợ đầu năm 176 tỷ đồng; dư nợ phải trả 354,7 tỷ đồng. Dẫn đến phải ứng trước nguồn vốn XDCB tập trung năm 2020 để trả nợ Ngân hàng Phát triển 47,5 tỷ đồng. Tỉnh Trà Vinh: dự kiến trả nợ gốc vay đến hạn từ bội thu NSĐP thấp hơn số nợ đến hạn phải trả 1,1 tỷ đồng. Tỉnh không dự toán vay để trả nợ gốc cũng chưa giảm trừ dự toán chi đầu tư để đảm bảo mức chi trả nợ gốc đến hạn.

Trong khi đó, tại TP Cần Thơ, số vay nợ từ nguồn vay lại của Chính phủ đến 31/12/2019 là 471 tỷ đồng, địa phương chỉ giải ngân 282,6 tỷ đồng. Tỉnh Sóc Trăng ghi nhận số nhận nợ nguồn vay lại vốn vay nước ngoài của Chính phủ là 22 tỷ đồng, số thực hiện giải ngân là 15,7 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, các dự án vay lại vốn vay nước ngoài của Chính phủ có nợ quá hạn tồn đọng từ nhiều năm trước, trong đó nhiều dự án không có khả năng trả nợ, một số doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản.

Theo thống kê, đến 31/12/2019, còn 54 dự án cho vay lại được thực hiện từ trước năm 2010 quá hạn, với dư nợ là 5.122 tỷ đồng, trong đó nợ quá hạn 3.551 tỷ đồng.

Đến 15/12/2020 có 8 dự án đã xử lý xong nợ quá hạn 232 tỷ đồng; 4 dự án có nợ quá hạn 590 tỷ đồng đã trình cấp có thẩm quyền để xử lý; 22 dự án có nợ quá hạn 383 tỷ đồng đang xử lý, có khả năng trả nợ và 20 dự án có nợ quá hạn 2.346 tỷ đồng đang xử lý, khó có khả năng trả nợ.