Văn phòng phẩm là một trong những mặt hàng tiêu dùng thiết yếu. Thị trường hình thành từ rất sớm để cung cấp các sản phẩm như bút, giấy, kẹp, túi hồ sơ, băng dính, ghim bấm... cho cả học sinh và nhân viên văn phòng. Theo số liệu từ Vietdata - nền tảng cung cấp dữ liệu vĩ mô, doanh nghiệp và nghiên cứu về nhiều lĩnh vực - quy mô thị trường văn phòng phẩm Việt Nam ước tính đạt 195,35 triệu USD năm 2022. Trong giai đoạn 2023-2029, quy mô thị trường dự kiến đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) khoảng 8,37%, với giá trị 316,41 triệu USD vào năm 2029.
Hiện nay, cả nước có hàng nghìn doanh nghiệp sản xuất và phân phối đồ dùng văn phòng có quy mô từ lớn đến nhỏ. Nếu xét riêng các thương hiệu nổi bật, thị trường có Thiên Long, Hồng Hà, Bến Nghé, Hải Tiến, Campus, Deli... Trong đó, Thiên Long, Hồng Hà và Bến Nghé là ba doanh nghiệp từng công khai kết quả kinh doanh.
Bút bi Thiên Long trên kệ hàng một siêu thị. Ảnh: Quỳnh Trần.
Tập đoàn Thiên Long (TLG) thành lập từ năm 1981, được ông Cô Gia Thọ gầy dựng từ một xưởng sản xuất nhỏ thành doanh nghiệp đầu ngành bút viết và văn phòng phẩm. Thiên Long nổi tiếng với sản phẩm bút bi cùng tên, và các thương hiệu khác như văn phòng phẩm Flexoffice, bút cao cấp Bizner hay dụng cụ mỹ thuật Colokit. Nhờ tham gia xuất khẩu từ sớm, sản phẩm của họ còn hiện diện trên 70 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Từ năm 2011, doanh thu TLG đã vượt mức nghìn tỷ đồng. Một năm sau đó, lợi nhuận cũng đạt trên trăm tỷ. Kết quả kinh doanh gần như tăng liên tục, trừ giai đoạn dịch bệnh và năm 2023. Nhiều năm qua, lợi nhuận được tạo ra liên tục giúp công ty chia cổ tức đều đặn với tỷ lệ phổ biến quanh 20% mệnh giá.
Tuy nhiên trong 9 tháng đầu năm nay, TLG ghi nhận lợi nhuận sau thuế giảm 11% về gần 376 tỷ đồng, dù doanh thu tăng gần 11% lên khoảng 3.225 tỷ. Nguyên nhân chính do nhóm các chi phí thường xuyên tăng cao, nhất là chi phí tiếp thị và hội chợ. Ban lãnh đạo cho biết công ty phải đầu tư mạnh cho hoạt động bán hàng và kích cầu trước sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các đối thủ cùng ngành.
Gần đây, Công ty Thiên Long An Thịnh cho biết đang trong quá trình đàm phán chuyển nhượng toàn bộ 46,82% vốn TLG cho Tập đoàn Kokuyo. Bên cạnh đó, Kokuyo dự kiến thực hiện chào mua công khai thêm 18,19% vốn TLG. Nếu thành công, tỷ lệ sở hữu của họ sẽ đạt 65,01% và đưa Thiên Long trở thành công ty con. Theo công bố từ Kokuyo, giá trị thương vụ ước tính khoảng 27,6 tỷ yen (tương đương 4.700 tỷ đồng).
Ban lãnh đạo TLG cho biết họ kỳ vọng sự tham gia của đối tác Nhật Bản sẽ giúp doanh nghiệp mở rộng thêm không gian hợp tác trong lĩnh vực nghiên cứu, thiết kế, phù hợp với định hướng chiến lược toàn cầu hóa. Bởi Kokuyo là một trong những tập đoàn có lịch sử hơn 100 năm trong lĩnh vực văn phòng phẩm và giải pháp cho doanh nghiệp, nổi tiếng với thương hiệu Campus.
Một số sản phẩm nổi bật của Bút bi Bến Nghé. Ảnh: Tất Đạt.
Thị trường miền Nam còn có một thương hiệu phổ biến khác là bút bi Bến Nghé, thuộc sở hữu của Công ty Sản xuất - Thương mại Bến Nghé. Tiền thân của doanh nghiệp này là cơ sở sản xuất Bút Bi Đông Á thành lập từ năm 1984, từng lấy Đông A làm tên thương hiệu.
Sản phẩm truyền thống suốt bốn thập kỷ qua là bút bi các loại, ngoài ra còn thêm văn phòng phẩm và dụng cụ học tập. Ở thời kỳ hoàng kim, các sản phẩm của Bến Nghé còn được xuất sang Mỹ, châu Âu và một số nước châu Á. Có khoảng thời gian, công ty mở rộng ngành nghề kinh doanh sang các lĩnh vực khác như chăn nuôi theo mô hình trang trại, chế biến thực phẩm đến sản xuất mũ bảo hiểm...
Đến cuối tháng 11/2018, Công ty cổ phần TIE mua lại 77,5% vốn điều lệ tại Bến Nghé với tổng giá trị hơn 77 tỷ đồng. TIE đã nắm quyền sở hữu nhưng đến năm 2019 vẫn chưa thanh toán hết tiền mua cổ phần. Nguyên nhân là Bến Nghé thất lạc chứng từ, chưa hoàn tất số liệu tài chính. Với lý do này, đơn vị kiểm toán đưa ra ý kiến bất nhất, khiến cổ phiếu TIE bị hủy niêm yết trên HoSE từ tháng 8/2019 và chuyển về UPCoM.
Trước khi thâu tóm Bến Nghé, TIE vốn là doanh nghiệp chuyên thiết kế, gia công lắp ráp và kinh doanh các mặt hàng điện tử. Công ty cũng từng nổi tiếng với vai trò nhà phân phối lớn cho các thương hiệu như Samsung, Philips, Casio, đặc biệt là màn hình máy tính SyncMaster. Họ lãi liên tục từ khi công bố thông tin năm 2006 đến năm 2016, đỉnh lợi nhuận lên đến 83,5 tỷ đồng.
Tuy nhiên cuối thập niên 2010, doanh nghiệp này gặp khó vì trình độ công nghệ thay đổi liên tục, năng lực quản lý còn hạn chế, trong khi xu hướng người tiêu dùng vẫn còn chuộng thương hiệu nổi tiếng. Ngoài ra, mảng phân phối các sản phẩm cũng không hiệu quả vì vốn đầu tư lớn nhưng tỷ suất lợi nhuận thấp (không quá 3%), vòng quay chậm.
TIE bắt đầu lỗ thuần hoạt động kinh doanh từ năm 2015 và ghi nhận lợi nhuận sau thuế âm năm 2017. Sau khi thâu tóm Bến Nghé, công ty tiếp tục lỗ thêm. Ban lãnh đạo lý giải doanh thu ngành hàng văn phòng phẩm chưa đạt kỳ vọng, đang xây dựng thương hiệu và hệ thống phân phối nên phát sinh nhiều chi phí; hàng tồn kho lỗi thời không tiêu thụ được, phải trích lập dự phòng giảm giá. Tuy nhiên thời điểm đó, họ vẫn tự tin sẽ có lãi bởi tăng trưởng doanh thu bình quân mỗi năm giai đoạn 2019-2021 dự kiến lên đến 50%.
Thực tế lại trả về kết quả khác. TIE tiếp tục lỗ thêm hai năm và chỉ có lợi nhuận dương khi sang năm 2020, thời điểm họ chuyển nhượng toàn bộ khoản đầu tư tại Bến Nghé cho Công ty cổ phần Văn hóa TIE, công ty liên kết chuyên kinh doanh ngành tập học sinh và văn phòng phẩm. Việc cơ cấu danh mục đầu tư này giúp họ ghi nhận khoản lãi chuyển nhượng vốn gần 25 tỷ đồng.
Kể từ đó, TIE không cần hợp nhất kết quả kinh doanh của Bến Nghé. Tuy nhiên lợi nhuận âm tiếp tục được ghi nhận từ năm 2021 đến nay. Lỗ lũy kế đến cuối năm 2024 vượt 167 tỷ đồng.
Một số sản phẩm của Văn phòng phẩm Hồng Hà đang được trưng bày. Ảnh: HHA.
Đại diện ở phía Bắc có Công ty Văn phòng phẩm Hồng Hà (HHA). Doanh nghiệp này thành lập năm 1959 với tiền thân là nhà máy quốc doanh cùng tên, thuộc sở hữu của bộ Công nghiệp (cũ). Họ có các sản phẩm gắn bó với nhiều thế hệ như bút Trường Sơn, Hoàn Kiếm, Hồng Hà, bút máy Nét Hoa luyện viết chữ; vở viết, sổ, họa phẩm, đồ dùng văn phòng, dụng cụ học sinh...
Công ty sở hữu một nhà máy quy mô 60.000 m2 tại Hà Nội và một nhà máy 20.000 m2 tại Long An. Họ cũng có hệ thống phân phối khắp cả nước với 120 đại lý và gần 20.000 điểm bán lẻ.
Từ khi công bố thông tin năm 2009, Hồng Hà luôn có doanh thu hàng trăm tỷ và lợi nhuận hàng chục tỷ đồng mỗi năm. Từ năm 2023, doanh thu chạm mốc nghìn tỷ đồng. Năm trước, công ty này ghi nhận doanh thu hơn 1.178 tỷ đồng, tăng 14%. Lợi nhuận sau thuế cũng nhích nhẹ 0,7% lên 85,8 tỷ đồng. Cả hai đều là con số cao kỷ lục trong hơn 6 thập niên hoạt động.
Cổ phiếu HHA của Hồng Hà từng giao dịch trên sàn UPCoM, có giai đoạn còn đạt thị giá trên trăm nghìn đồng. Tuy nhiên vào tháng 11/2019, mã chứng khoán này bị hủy niêm yết do không đáp ứng điều kiện của một doanh nghiệp đại chúng. Từ đó, kết quả kinh doanh giai đoạn 2020-2022 không được công bố.
Trước khi rời sàn chứng khoán, ban lãnh đạo Hồng Hà từng dự đoán công ty sẽ chịu ảnh hưởng bởi đại dịch và sự cạnh tranh ngày càng lớn trên thị trường.
Bên cạnh đó, Hồng Hà cũng trải qua đợt đổi chủ khi Công ty Văn phòng phẩm HPS đã mua thỏa thuận hơn 52% vốn vào tháng 3/2018, tổng giá trị ước tính gần 370 tỷ đồng. Trong đó, HPS là thành viên của hệ sinh thái Công ty cổ phần DEVYT - doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực bao bì, văn phòng phẩm, đồ chơi, giáo dục do ông Trần Hồng Thủy lãnh đạo.
Báo cáo gần đây của Chứng khoán Phú Hưng (PHS) cho rằng thị trường văn phòng phẩm hiện chứng kiến sự tham gia của nhiều thương hiệu trong và ngoài nước. Các doanh nghiệp nội địa như Thiên Long, Hồng Hà hay Bến Nghé đã gầy dựng được vị thế vững chắc qua nhiều năm hoạt động, khởi đầu được biết đến với các sản phẩm bút viết, sau đó mở rộng sang học cụ, dụng cụ văn phòng. Bên cạnh đó, các thương hiệu ngoại nhập như Kokuyo, Pentel (Nhật Bản) được biết đến với các dụng cụ học tập như bút, tập vở chất lượng cao, hay Deli (Trung Quốc) cũng chiếm thị phần đáng kể với sản phẩm chính là các thiết bị tiện ích cho gia đình.
Theo PHS, các yếu tố then chốt quyết định khả năng chiếm lĩnh thị trường của các doanh nghiệp ngành này chính là mẫu mã cần đa dạng, chất lượng và giá thành phải cạnh tranh.
"Đây cũng là thách thức lớn với các doanh nghiệp Việt, đòi hỏi sự đổi mới về sản phẩm, đầu tư vào nghiên cứu - phát triển (R&D) và mở rộng kênh phân phối để duy trì sức cạnh tranh lâu dài", nhóm phân tích nhận định.