Băn khoăn đánh giá lại quy mô GDP

Tại Tọa đàm với chủ đề: “Đánh giá lại quy mô GDP của nền kinh tế: Những vấn đề đặt ra từ các góc nhìn đa chiều” tổ chức ngày 31/10, Tổng cục Thống kê cho biết qua đánh giá lại quy mô GDP của nền kinh tế giai đoạn 2011-2017, hơn 76.000 doanh nghiệp (DN) được bổ sung vào đánh giá đã khiến GDP giai đoạn này tăng thêm 25,4%/năm. Mức tăng đó khiến các chuyên gia băn khoăn về phương pháp tính cũng như những tác động tới dự toán ngân sách thời gian tới.

Không có nhiều ý nghĩa?

Bà Nguyễn Thị Hương, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, cho biết việc đánh giá lại quy mô GDP đều được các nước trên thế giới áp dụng và là công việc thường xuyên.

Thống kê cho thấy sau khi đánh giá lại, quy mô GDP của các nước đều tăng. “Có nước chỉ tăng thêm 3,6 - 7%, có những nước tăng thêm 20 - 30%, cá biệt có những nước tăng đến 60 - 70%. Còn ở Việt Nam, sau khi tính lại, GDP giai đoạn 2010 - 2017 tăng thêm 25,4%”, bà Hương nói.

Chẳng hạn, năm 2013, GDP của Mỹ tăng thêm 560 tỷ USD, tăng 3,6% so với số liệu công bố. Quy mô GDP năm 2011 của Canada sau khi đánh giá lại tăng thêm 2,4%; Trung Quốc 3 lần đánh giá lại GDP năm 2004, 2008 và 2013 bổ sung khoảng 305 tỷ USD, 3,4% vào tổng số GDP năm 2013...

Theo lãnh đaọ Tổng cục Thống kê, việc GDP thay đổi bao nhiêu phần trăm sau khi tính toán lại phụ thuộc vào quy mô của từng nền kinh tế.

Tuy nhiên, Ts. Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), cho biết việc đánh giá lại này sẽ không có ý nghĩa nhiều với quá khứ và hiện tại, bởi những số liệu đó đã diễn ra trong quá khứ, nền kinh tế đã diễn ra như vậy.

Trong khi đó, việc nghiên cứu, xem xét những tác động đến tương lai mới là điều đáng quan tâm và đáng quan ngại, bởi chỉ tiêu GDP là căn cứ, cơ sở để tính một số chỉ tiêu quan trọng như: nợ công, nợ nước ngoài, thâm hụt ngân sách... so với GDP.

Ông Long dẫn ví dụ: hiện nay, nợ công đang ở ngưỡng 58,4 GDP sẽ về dưới 50% GDP khi quy mô nền kinh tế được đánh giá lại. Tương tự, tỷ lệ nợ nước ngoài trên GDP sẽ giảm dưới 40%; đầu tư công trên GDP cũng giảm xuống dưới 23-24% so với mức 30% hiện tại. Những con số này về mặt hình thức sẽ tạo ra dư địa chi tiêu, đầu tư và vay nợ nhiều hơn.

“Vấn đề này cũng có tính hai mặt, nếu việc chi tiêu, đầu tư là có hiệu quả thì nền kinh tế sẽ được hưởng lợi. Ngược lại, nếu tăng chi tiêu, tăng vay nợ nhưng không hiệu quả sẽ tạo ra gánh nặng lớn cho nền kinh tế”, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả nhấn mạnh.

Đặc biệt, ông Long cho biết việc đánh giá lại quy mô GDP của nền kinh tế sẽ là rủi ro nếu Quốc hội giữ nguyên các chỉ tiêu phát triển kinh tế cũ trên nền tảng của GDP mới. Như trước đây, Quốc hội duyệt thâm hụt ngân sách bằng 3,6% GDP, nếu quy mô GDP tăng lên mà Quốc hội không thay đổi chỉ tiêu 3,6% thì dư địa cho việc chi tiêu sẽ tăng lên.

“Nền tảng của việc tăng chi tiêu phải căn cứ vào tổng nguồn thu từ nền kinh tế, tuy nhiên việc đánh giá lại quy mô GDP không có nghĩa là nguồn thu sẽ tăng lên”, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả nhận định.

Theo các chuyên gia, cách tính lại GDP chưa bao quát được hết nhóm kinh tế

Chưa thể phản ánh chính xác

Theo Ts. Bùi Trinh, Viện Nghiên cứu Phát triển Việt Nam (VIDERI), trước đây, GDP của Việt Nam được tính theo phương pháp sản xuất nhưng sau đó đã thay đổi cách tính, dùng cả phương pháp sản xuất và phương pháp sử dụng.

“Tuy nhiên, chúng ta chưa phản ánh chính xác bức tranh kinh tế qua cách tính này khi nhiều khoản như phân bổ trả lãi tiền gửi, trợ cấp cho sản phẩm xuất... chưa được trừ trong bảng cân đối liên ngành”, ông Trinh nói. Hơn thế nữa, đó là còn chưa tính đến việc đã để sót một lượng lớn lên tới 76.000 DN trong cả một giai đoạn khá dài.

Liên quan đến con số DN tăng thêm, ông Long cho rằng: “Việc bổ sung quy mô của những DN này không có nghĩa lúc trước họ vô hình, mà họ vẫn đang hiện hữu. Họ vẫn hoạt động hợp pháp, vẫn đăng ký kinh doanh, đóng thuế đầy đủ, nhưng do cơ quan thống kê bỏ sót”.

Do đó, khi tính thêm vào GDP không có nghĩa những DN này sẽ làm tăng nguồn thu. Đánh giá lại GDP, thu nhập bình quân đầu người tăng về mặt con số nhưng thực chất không cải thiện điều kiện sống.

Ở góc độ khác, Gs.TSKH. Nguyễn Quang Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, băn khoăn việc đánh giá lại GDP chưa thống kê được số liệu rất lớn từ khu vực kinh tế ngầm hoạt động bất hợp pháp như: buôn lậu, trốn thuế, cờ bạc... đang làm thất thoát ngân sách nhà nước khá lớn. Các hoạt động kinh tế không chính thức, chưa có đăng ký về mặt pháp lý, không được tổng hợp trong các hệ thống các chỉ tiêu chính thức của nền kinh tế quốc dân.

Theo ông Thái, một số DN trốn lậu thuế, không đóng BHXH… là hoạt động ngầm, chưa “nổi lên”, nên cơ quan quản lý không thể thống kê được.

Thông tin thêm, ông Thái cho biết nhiều chuyên gia dự đoán quy mô kinh tế ngầm tới 25-30% GDP, nhưng Tổng cục Thống kê cho rằng ít hơn.

Vậy, biện pháp để làm rõ quy mô của kinh tế ngầm là tăng cường công khai minh bạch, tiến nhanh trên con đường số hóa nền kinh tế (kể cả tích hợp các thông tin quản lý) và tích cực phòng chống tham nhũng khi một số quan chức “lờ” đi nhiều hoạt động bất hợp pháp để thu lợi bất chính.

Chưa kể kinh tế bất hợp pháp như ma túy, cờ bạc, buôn lậu… Việt Nam cũng là điểm “trung chuyển” của nhiều hàng hóa bất hợp pháp. Cùng với đó là kinh tế phi chính thức gồm hoạt động nhỏ lẻ, không có hợp đồng lao động.

Ông Thái cũng có nhiều băn khoăn về con số của Tổng cục Thuế công bố năm 2018 có tới gần 600.000 hộ kinh doanh chưa được đưa vào diện quản lý thuế.

“Đây cũng là nguyên nhân chủ quan của công tác quản lý nhà nước cần nhanh chóng khắc phục, nhưng không nên bắt chuyển thành DN, vì kinh tế hộ nên có biện pháp đăng ký đơn giảm hơn”, ông Thái nhấn mạnh.

Đồng tình, ông Long dẫn chứng những người hoạt động trong lĩnh vực văn hoá nghệ thuật có thu nhập phát sinh rất cao, hoặc các đối tượng sử dụng phần mềm điện tử để kinh doanh qua mạng... đều là đối tượng mà lâu nay cơ quan thuế chưa thu được giá trị lao động của họ để đóng góp phần giá trị tạo ra vào GDP và thu nhập tạo ra của nền kinh tế.

Từ những dẫn chứng trên, ông Long cho rằng cách tốt nhất để quản lý kinh tế chưa quan sát được là Chính phủ tạo điều kiện thuận lợi, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, lâu dài hơn nữa cho DN, người dân.