Bài toán khó của Trung Quốc: Vực dậy thị trường chứng khoán 11.000 tỷ USD để giải nguy cho nền kinh tế

Bài toán lâu năm

Một vấn đề mà lâu nay giới chuyên gia thường hay chỉ ra là người tiêu dùng Trung Quốc tiết kiệm quá nhiều và chi tiêu quá ít. Đây là vấn đề cấp bách đối với các quan chức chính phủ, đặc biệt là khi Bắc Kinh kỳ vọng tiêu dùng nội địa sẽ giúp nền kinh tế chống chọi với sức ép từ cuộc chiến thương mại với Washington.

Thế nhưng, bất chấp nhiều nỗ lực, Trung Quốc vẫn chưa thể thay đổi hành vi của công chúng. Theo tờ Bloomberg, căn nguyên của tình trạng này bắt nguồn từ thị trường chứng khoán.

Sau đợt tăng gần đây nhất, các chỉ số chứng khoán chính của Trung Quốc chỉ mới quay về mức điểm sau vụ vỡ bong bóng khủng khiếp năm 2015. Tỷ suất sinh lời yếu kém của thị trường chính yếu tố thúc đẩy người Trung Quốc tiết kiệm thay vì chi tiêu.

Khoản đầu tư 10.000 USD vào chỉ số S&P 500 cách đây 10 năm hiện đã nhân ba giá trị. Cùng khoản tiền đó, nếu rót vào chỉ số CSI 300 của Trung Quốc, chỉ đem về cho nhà đầu tư khoảng 3.000 USD tiền lãi.

Giới quan sát nhận định một phần nguyên nhân là do các yếu tố mang tính cấu trúc. Các sàn giao dịch chứng khoán của Trung Quốc được thành lập 35 năm trước để mở đường cho doanh nghiệp nhà nước chuyển tiền tiết kiệm của các hộ gia đình thành vốn xây dựng nhà máy, cảng biển, đường sá, thay vì tập trung tạo ra lợi nhuận cho nhà đầu tư.

Xu hướng đó đã sinh ra một loạt rắc rối, từ tình trạng dư thừa nguồn cung cổ phiếu cho tới những hoạt động đáng ngờ sau khi doanh nghiệp niêm yết. Tới nay, những vấn đề này vẫn đề nặng lên thị trường chứng khoán quy mô 11.000 tỷ USD của Trung Quốc.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang chịu áp lực phải khắc phục tình trạng này. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang trông cậy vào tiêu dùng nội địa để giúp nền kinh tế tăng trưởng khoảng 5% trong năm 2025 - một mục tiêu không hề dễ dàng giữa cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ.

Sự trì trệ của thị trường chứng khoán đã một lần nữa lộ rõ trong năm nay. Bất chấp sự hào hứng của nhà đầu tư với công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), từ đầu năm đến nay chỉ số CSI 300 chỉ tăng gần 7%, kém xa các chỉ số chứng khoán chính ở Mỹ và châu Âu.

Tỷ suất sinh lời yếu kém - cùng các yếu tố như triển vọng kinh tế bấp bênh - là lý do Trung Quốc có tỷ lệ tiết kiệm cực cao, vào khoảng 35% thu nhập khả dụng.

Ông Chen Long, người làm trong ngành quản lý tài sản, đã sử dụng mạng xã hội Xiaohongshu để cảnh báo mọi người về rủi ro khi chạy theo đà tăng gần đây của thị trường.

Ông Chen trả lời một cuộc phỏng vấn: “Nhiều người bình thường gia nhập thị trường vì nghĩ có thể kiếm lãi, nhưng đa số họ sẽ mất tiền. Các công ty nhà nước chủ yếu nghe theo yêu cầu của chính phủ chứ không phải cổ đông. Nhiều doanh nghiệp tư nhân thì không coi trọng nhà đầu tư nhỏ lẻ”.

Trong năm qua, giới lãnh đạo cấp cao nhất Trung Quốc đã chú ý nhiều hơn tới tầm quan trọng của thị trường chứng khoán như một phương tiện tạo ra của cải. Điều này đặc biệt đúng trong bối cảnh khủng hoảng bất động sản khuếch đại tâm lý bất an của người tiêu dùng.

Tại cuộc họp tháng 12 năm ngoái, Bộ Chính trị Trung Quốc cam kết sẽ “ổn định thị trường nhà ở và chứng khoán”. Các quan chức rất hiếm khi thể hiện sự ủng hộ đối với thị trường chứng khoán tại cuộc họp cấp cao như vậy.

Ông Hao Hong, Giám đốc đầu tư tại Lotus Asset Management, tiết lộ: “Thị trường chứng khoán phục hồi là giải pháp duy nhất có thể nhanh chóng thúc đẩy niềm tin của các hộ gia đình. Đây là chủ đề mà các nhà kinh tế như tôi thảo luận tại các buổi họp kín ở Bắc Kinh”.

Nỗ lực bảo vệ nhà đầu tư

Số lượng doanh nghiệp mới niêm yết tại Trung Quốc từng bùng nổ vào năm 2022, giúp nơi đây trở thành thị trường IPO lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, việc thiếu vắng các cơ chế bảo vệ cổ đông và sự giám sát lỏng lẻo đối với các vụ gian lận IPO đã khiến giá cổ phiếu trượt dốc thê thảm và doanh nghiệp phải ồ ạt huỷ niêm yết. Theo cách mô tả của nhà đầu tư nhỏ lẻ, rót vốn vào những công ty kém chất lượng như vậy chẳng khác nào “giẫm phải bãi mìn”.

Lấy ví dụ về trường hợp của Beijing Zuojiang Technology, một công ty công nghệ lên sàn vào năm 2019. Trong tuyên bố năm 2023, công ty cho biết sản phẩm của họ mô phỏng bộ xử lý BlueField-2 DPU của Nvidia.

Tới tháng 1/2024, Beijing Zuojiang cảnh báo họ có nguy cơ bị hủy niêm yết, viện dẫn một cuộc điều tra về vi phạm công bố thông tin. Sau đó, công ty thực sự đã “bay màu” khỏi sàn giao dịch chứng khoán Thâm Quyến.

Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã gia tăng nỗ lực sàng lọc những cuộc IPO kém chất lượng và trấn áp các vụ gian lận tài chính. Các quan chức cũng nỗ lực thuyết phục doanh nghiệp niêm yết hạn chế phát hành thêm cổ phiếu, đồng thời khuyến khích các công ty hoàn trả thêm lợi nhuận cho cổ đông.

Trung Quốc đã đạt được những bước tiến rõ rệt. Số thương vụ IPO trong năm 2024 đã giảm khoảng 67% so với năm 2023. 

Các công ty niêm yết trên sàn Thượng Hải và Thâm Quyến đã chi tổng cộng 2.400 tỷ nhân dân tệ (tương đương khoảng 334 tỷ USD) để trả cổ tức tiền mặt trong năm 2024, cao hơn 9% so với năm 2023, theo truyền thông nhà nước Trung Quốc.

Ông Ding Wenjie, chuyên gia đầu tư tại China Asset Management Co., đánh giá: “Các quy định và yêu cầu sau IPO đã trở nên nghiêm ngặt hơn, từ độ tin cậy, tính minh bạch cho tới việc công bố thông tin”.