AI: Động lực kinh tế mới của Việt Nam hay thử thách cần vượt qua?

Sáng 2/4, tại Hà Nội, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) phối hợp với Intel ra mắt chương trình AI For All (AI cho cộng đồng) – một cột mốc đánh dấu tham vọng đưa trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành động lực kinh tế - xã hội của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Trong bài phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Bộ Tài Chính Nguyễn Thị Bích Ngọc khẳng định: “Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một động lực quan trọng để đưa Việt Nam tiến vào kỷ nguyên mới”. 

Nhưng đằng sau lời kêu gọi đầy cảm hứng ấy là một thực tế không thể phủ nhận: AI, dù mang lại cơ hội khổng lồ, cũng đặt ra những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt nếu muốn biến tiềm năng thành hiện thực.

Bà Ngọc không ngần ngại chỉ ra bản chất hai mặt của AI. “Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi rất nhanh, tác động sâu rộng tới mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội”, bà nói. 

Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo: “Dù cơ hội AI mang lại là rất lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cần giải quyết”.

Câu hỏi mà vị Thứ trưởng đặt ra không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là chiến lược quốc gia: “Đó là làm thế nào để phát triển và ứng dụng AI theo hướng an toàn, bền vững, bảo vệ quyền lợi của mọi đối tượng trong xã hội và thu hẹp khoảng cách số, sự phát triển hài hòa giữa con người và công nghệ”.

Đây không phải là một câu hỏi dễ trả lời, đặc biệt khi Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn chuyển mình từ một nền kinh tế gia công sang nền kinh tế tri thức.

Cơ hội mà AI mang lại là không thể phủ nhận. Tại sự kiện, bà Sarah Kemp, Phó Chủ tịch phụ trách Quan hệ Chính phủ quốc tế toàn cầu của Intel, gọi AI là “một siêu năng lực” trong thời đại số hóa. 

“AI có thể hỗ trợ con người trong cuộc sống hằng ngày. Nó không chỉ giúp chúng ta sống và làm việc hiệu quả hơn mà còn thay đổi cách chúng ta học tập và xử lý thông tin”, bà Kemp nhấn mạnh. 

Với Việt Nam, điều này có nghĩa là AI có thể trở thành công cụ tối ưu hóa các lĩnh vực thiết yếu mà bà Ngọc liệt kê: y tế, giáo dục, bảo vệ môi trường, quản lý đô thị thông minh, và quản trị xã hội. 

Một hệ thống AI được triển khai đúng cách có thể giúp các bệnh viện chẩn đoán nhanh hơn, các trường học cá nhân hóa việc học, hay các thành phố giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm – những vấn đề mà Việt Nam đang phải đối mặt hàng ngày.

Nhưng để biến viễn cảnh ấy thành hiện thực, Việt Nam cần vượt qua những rào cản không nhỏ. Bà Ngọc nhấn mạnh rằng phát triển AI “cần tuân thủ chuẩn mực đạo đức, bảo vệ quyền riêng tư, dữ liệu, môi trường công nghệ an toàn”.

Đây là một lời nhắc nhở quan trọng khi mà những vụ bê bối về dữ liệu và thiên lệch AI không còn xa lạ trên thế giới. Bà Kemp cũng đồng tình, lưu ý rằng “để sử dụng AI một cách đúng đắn, chúng ta cần hiểu rõ hơn về nó. Chúng ta cần biết AI hoạt động ra sao, có thể gây ra những rủi ro, thiên lệch nào, và làm sao để hạn chế những ảnh hưởng đó”.

Nếu không giải quyết được những vấn đề này, AI không chỉ thất bại trong việc thu hẹp khoảng cách số mà còn có nguy cơ làm gia tăng bất bình đẳng giữa thành thị và nông thôn, giữa những người có kỹ năng và những người bị bỏ lại phía sau.

Một điểm sáng đáng chú ý từ sự kiện là nhận định của chuyên gia AI từ Chính phủ Singapore. Theo ông, “người dân châu Á có thái độ tích cực hơn với AI so với các nước phương Tây”, dựa trên một khảo sát năm ngoái. 

Đây là lợi thế lớn cho Việt Nam, một quốc gia nằm trong khu vực có tiềm năng dẫn đầu về ứng dụng AI. Các ví dụ từ khu vực càng củng cố điều này: Ấn Độ đặt mục tiêu đào tạo 10 triệu người về AI trước năm 2025, Nhật Bản triển khai chương trình AI For All cho lãnh đạo tỉnh Chiba, còn Malaysia đã có hơn 50.000 người hoàn thành chương trình chỉ trong 4 tháng. 

Những con số này cho thấy rằng khi được triển khai đúng cách, AI không chỉ nâng cao năng suất cá nhân mà còn tạo ra giá trị kinh tế cho cả xã hội.

Tuy nhiên, tiềm năng ấy sẽ không tự động trở thành hiện thực. Bà Kemp nhấn mạnh rằng “việc trang bị kỹ năng số là điều bắt buộc trong thời đại số hóa”, nhưng “sự sẵn sàng về kỹ năng số không chỉ dừng lại ở việc học các kỹ năng công nghệ. Điều quan trọng hơn là hiểu được công nghệ mới đang thay đổi thế giới như thế nào”.

Chuyên gia Singapore bổ sung thêm một yếu tố then chốt: “Để AI thật sự hiệu quả, người dân cần được cung cấp thông tin chính xác và xây dựng niềm tin”. Không có niềm tin, mọi nỗ lực chuyển đổi số – dù có sự hỗ trợ từ các tập đoàn như Intel hay các chương trình như AI For All – đều có nguy cơ rơi vào bế tắc.

Trong cuộc đua AI toàn cầu, Việt Nam đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Như bà Kemp nhận định, “khi công nghệ được sử dụng đúng cách, nó sẽ tạo ra năng suất không chỉ cho cá nhân mà còn cho tổ chức và xã hội”.

Nhưng nếu không giải quyết được những thách thức về kỹ năng, đạo đức và niềm tin mà các diễn giả tại sự kiện đã chỉ ra, cơ hội vàng này có thể nhanh chóng trở thành gánh nặng. Với Việt Nam, câu trả lời không chỉ nằm ở tốc độ mà còn ở hướng đi đúng đắn.