2025 - Năm sóng gió của thị trường tiền mã hoá

Không khí ảm đạm của thị trường tiền mã hóa hầu như không để lại nhiều dấu hiệu rõ rệt tại bữa tiệc Giáng sinh sôi động do “cổ động viên” của ngành công nghiệp tiền mã hoá, Anthony Pompliano, tổ chức gần đây tại khách sạn Freehand ở New York.

Tham dự buổi tiệc, bên cạnh các món khai vị và đồ uống miễn phí, là đủ thành phần từ các nhà vận động hành lang, nhà đầu tư cho đến cả một người chào bán sản phẩm bảo hiểm nhân thọ định giá bằng bitcoin.

“Chúng tôi xem đây là một nhịp điều chỉnh lành mạnh của thị trường crypto và bitcoin”, ông Brett Knoblauch, chuyên gia phân tích tiền mã hóa tại Cantor Fitzgerald, viết trong báo cáo gửi khách hàng, đồng thời cho rằng giá bitcoin về dài hạn có thể vượt mốc 1,5 triệu USD mỗi đồng, cao gấp 16 lần so với hiện tại.

Tuy nhiên, tốc độ và quy mô của đợt bán tháo gần đây khiến bitcoin mất khoảng 25% giá trị chỉ trong vòng hai tháng đã làm dấy lên những lo ngại mới trên thị trường.

Ông Phong Lee, CEO Strategy, một công ty “kho bạc bitcoin” đã tích lũy khoảng 650.000 bitcoin trong 5 năm qua, cảnh báo về nguy cơ xuất hiện một “mùa đông bitcoin”. Cụm từ này gợi lại giai đoạn suy thoái lớn gần nhất của thị trường, sau sự sụp đổ năm 2022 của sàn giao dịch FTX do Sam Bankman-Fried sáng lập.

Những lý giải cho làn sóng bán tháo, đã thổi bay hơn 1.000 tỷ USD khỏi tổng vốn hóa của khoảng 18.000 loại tài sản số trong hai tháng qua, bao gồm sự bất định quanh lộ trình lãi suất của Mỹ, cũng như lo ngại về mức định giá quá cao của cổ phiếu công nghệ, vốn đã lan sang các tài sản rủi ro khác.

Đà lao dốc của bitcoin, từ mức đỉnh gần 126.000 USD vào ngày 7/10 xuống còn hơn 84.000 USD có thời điểm vào tháng 12, càng gây sửng sốt trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump đã "trải thảm đỏ" cho ngành tiền mã hóa kể từ khi trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1.

Trong 12 tháng qua, ông Trump đã bổ nhiệm các lãnh đạo có quan điểm thân thiện với tiền mã hóa vào những cơ quan quản lý chủ chốt của Mỹ, ân xá cho một số lãnh đạo ngành crypto từng nhận tội hình sự, đồng thời chỉ đạo xây dựng kho dự trữ bitcoin quốc gia.

Song song với đó, gia đình ông đã thu về hơn 1 tỷ USD lợi nhuận trước thuế từ đế chế tiền mã hóa đang mở rộng. Dù từng tăng mạnh trong mùa xuân và mùa hè, giá bitcoin vẫn giảm 4% tính từ đầu năm đến nay.

Ba năm trước, hệ thống tài chính truyền thống còn tương đối “miễn nhiễm” trước những biến động dữ dội của thị trường crypto. Tuy nhiên, sự phục hồi sau đó của bitcoin và quá trình đồng tiền này tiến vào dòng chảy chính thống đã khiến các đợt bán tháo mạnh ngày nay đôi khi lan sang cả những thị trường khác.

Một trong những tổ chức gia tăng đầu tư ngay trước khi thị trường sụt giảm là Đại học Harvard. Theo hồ sơ công bố, khoản đầu tư khoảng 442 triệu USD của trường vào quỹ iShares Bitcoin Trust ETF của BlackRock hiện là khoản nắm giữ lớn nhất được công khai tại Mỹ của Harvard.

Hệ quả là mức độ “đau đớn” lan rộng hơn.

“Không giống các cú sụp đổ trước đây, vốn chủ yếu do đầu cơ của nhà đầu tư cá nhân, đợt suy giảm năm nay diễn ra trong bối cảnh sự tham gia đáng kể của các định chế tài chính”, các nhà phân tích Marion Laboure và Camilla Siazon của Deutsche Bank, nhận định.

Tín hiệu xấu cho thị trường tài chính?

Khi thị trường tiền mã hóa mở rộng nhanh chóng trong ba năm qua, những đợt biến động dữ dội vốn là “đặc sản” của lĩnh vực này ngày càng trở nên khó có thể phớt lờ.

Câu hỏi liệu đà suy giảm gần đây của crypto có phải là tín hiệu báo trước rắc rối cho các thị trường tài chính rộng lớn hơn hay không càng trở nên đáng chú ý vào thời điểm cuối năm, khi căng thẳng địa chính trị gia tăng và nỗi lo bong bóng đối với cổ phiếu Big Tech vẫn dai dẳng.

“Mối liên hệ giữa bitcoin và chỉ số S&P 500, đại diện cho các cổ phiếu blue-chip trên Phố Wall, khá kỳ lạ, nhưng nó có tồn tại”, ông Mike Zigmont, đồng lãnh đạo bộ phận giao dịch tại Visdom Investment Group, nhận định. “Dường như trong một khoảng thời gian nào đó, tất cả chúng ta đều trở thành nhà đầu tư bitcoin. Tôi không thích điều này, nhưng cũng không thể thay đổi nó”.

Giống như nhiều cú chao đảo khác của thị trường trong năm nay, chất xúc tác cho đợt lao dốc mới nhất của crypto lại xuất phát từ một tuyên bố áp thuế của Tổng thống Mỹ trên mạng xã hội Truth Social.

Lời đe dọa áp thêm mức thuế 100% đối với Trung Quốc của ông Trump vào ngày 10/10 đã đẩy chỉ số S&P 500 vào phiên giảm mạnh nhất kể từ tháng 4, thời điểm thị trường tài sản bị giáng đòn bởi các mức thuế “ngày giải phóng” (Liberation Day) đầu tiên của ông.

Giá tiền mã hóa sụp đổ chỉ vài phút sau bài đăng của Tổng thống khi làn sóng hoảng loạn lan rộng trên thị trường.

Mức giảm trung bình trong ngày của khoảng 10.000 token được theo dõi bởi CoinDesk lên tới 47%, cuốn trôi hơn 19 tỷ USD các giá trị giao dịch đòn bẩy và xóa sổ khoảng 500 tỷ USD giá trị chỉ trong vài giờ. Đợt bán tháo dữ dội nhất trong một ngày trong lịch sử thị trường crypto này sau đó được một số nhà đầu tư gọi đầy chua chát là “10/10”.

Những phân tích hậu sự kiện cho thấy phần lớn thiệt hại bắt nguồn từ việc nhà đầu tư ồ ạt rót tiền vào các sản phẩm tài chính mang tên hợp đồng tương lai vĩnh cửu (perpetual futures). Các hợp đồng này cho phép nhà giao dịch đặt cược với mức đòn bẩy rất cao, lên tới 100 lần trên một số sàn giao dịch tiền mã hóa, nhằm khuếch đại lợi nhuận từ biến động giá.

Hàng nghìn giao dịch như vậy đã bị thanh lý một cách dữ dội khi bitcoin và các token khác bắt đầu trượt giá vào cuối ngày 10/10. Cùng thời điểm đó, theo các nhà phân tích, các nhà tạo lập thị trường, những bên thường mua vào từ người bán và bán ra cho người mua để cung cấp thanh khoản, cũng đồng loạt rút lui, qua đó càng mở rộng mức độ biến động giá.

Đợt bán tháo “10/10” đã “phơi bày một điểm yếu mang tính nền tảng trong hạ tầng của thị trường crypto”, ông Adam Morgan McCarthy, chuyên gia phân tích tại công ty dữ liệu Kaiko, nhận xét. Khi các nhà tạo lập thị trường đột ngột biến mất, “gần như không ai biết đâu mới là giá trị thực của từng loại tiền mã hóa, bởi giá cả chênh lệch quá lớn giữa các nền tảng”, ông nói thêm.

Trong lúc nhà đầu tư kiểm đếm thiệt hại, những lo ngại kinh tế vĩ mô rộng hơn tiếp tục góp phần kéo dài đà suy yếu của thị trường crypto.

Cuối tháng 10, các nghi ngờ ngày càng tăng về khả năng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ hạ lãi suất trong cuộc họp sắp tới đã làm gia tăng mối lo quanh mức định giá “trên trời” của các tập đoàn công nghệ Thung lũng Silicon, những cái tên đi đầu trong làn sóng đầu tư trí tuệ nhân tạo.

Lãi suất thấp hơn, đồng nghĩa với việc lợi suất từ việc nắm giữ nợ chính phủ Mỹ ngắn hạn giảm xuống, thường khiến các tài sản rủi ro như tiền mã hóa trở nên hấp dẫn hơn. Bitcoin từng tăng mạnh vào năm 2020 khi Fed hạ chi phí vay và suy yếu hai năm sau đó khi ngân hàng trung ương Mỹ nâng lãi suất để kiềm chế lạm phát.

“Người ta nhìn nhận crypto là một nhóm tài sản rủi ro cao”, bà Laura Katherine Mann, đối tác tại bộ phận Thị trường vốn châu Mỹ của hãng luật White & Case, cho biết. “Khi nhà đầu tư bắt đầu cảm thấy bất an và muốn thu hẹp rủi ro, crypto thường là thứ đầu tiên họ rút lui”.

Nếu như đợt bán tháo tài sản số hồi tháng 10 được dẫn dắt bởi các nhà giao dịch tiền mã hóa chuyên nghiệp sử dụng những công cụ phái sinh phức tạp, thì sang tháng 11, chính các nhà đầu tư cá nhân, những người thường mua bán token theo giá thị trường hoặc thông qua các quỹ ETF, lại là lực lượng “chịu trách nhiệm chủ yếu cho việc kéo dài quá trình điều chỉnh của thị trường crypto”, theo nhận định của các nhà phân tích JPMorgan trong báo cáo gửi khách hàng.

Dữ liệu của Morningstar cho thấy dòng vốn rút khỏi các quỹ ETF tài sản số trong tháng 11 đạt 3,5 tỷ USD, vượt xa kỷ lục trước đó được thiết lập vào tháng 2. Diễn biến này trùng hợp với giai đoạn lao đao của hàng chục cổ phiếu “meme”, những mã được giới đầu tư cá nhân ưa chuộng.

Các nhà phân tích cho rằng ảnh hưởng của crypto đối với thị trường chứng khoán vẫn bộc lộ rõ nét. Vào ngày 17/11, một chỉ số theo dõi cổ phiếu công nghệ Mỹ dường như đã “đi theo” diễn biến của bitcoin trong phần lớn thời gian giao dịch.

“Thật sự là cảnh ‘cái đuôi vẫy con chó’ khi một tài sản mang tính đầu cơ với vốn hóa 1.800 tỷ USD lại có thể gây ảnh hưởng đáng kể tới một chỉ số có quy mô vốn hóa lên tới 32.000 tỷ USD”, ông Mike O’Rourke, chiến lược gia thị trường trưởng tại Jones Trading, bình luận, ám chỉ giá trị của chỉ số Nasdaq 100 vào thời điểm đó.

“Đáng lo ngại khi một chỉ số tập trung cao độ vào những doanh nghiệp lớn và có ảnh hưởng nhất thế giới lại phải… nhìn vào bitcoin để lấy tín hiệu”, ông nói thêm.

Bitcoin có tiếp tục tăng?

Trong suốt một thập kỷ qua, việc dự đoán sự biến mất của bitcoin nhiều lần cho thấy đó là một trò chơi “đùa với số phận”. Không quá ngạc nhiên khi rất khó tìm được một nhà đầu tư tiền mã hóa nào không tin rằng bitcoin cuối cùng sẽ lập những đỉnh giá mới.

Mới đây, ông Larry Fink, CEO của BlackRock, cho biết các quỹ đầu tư quốc gia đã tranh thủ “bắt đáy”, mua vào bitcoin khi giá chỉ nhỉnh hơn 80.000 USD, một dấu hiệu cho thấy một bộ phận không nhỏ của cộng đồng đầu tư vẫn giữ quan điểm lạc quan ngay cả khi giá giảm xuống mức thấp nhất trong 8 tháng.

Hồi tháng 7, Hạ viện Mỹ đã thông qua những đạo luật mang tính bước ngoặt nhằm quản lý stablecoin, các token chủ yếu neo giá vào những tài sản như trái phiếu Kho bạc Mỹ và đồng USD, đồng thời ban hành một khung pháp lý để xác định liệu tài sản số có được xem là chứng khoán hay không.

Giới trong ngành kỳ vọng, nếu và khi Thượng viện Mỹ thông qua hai đạo luật này, thị trường crypto nói chung sẽ có thêm động lực tăng trưởng mới.

“Đợt điều chỉnh của bitcoin trông giống một sự quay về mặt bằng hợp lý hơn là một cú sụp đổ”, ông Alex Thorn, Giám đốc nghiên cứu của tập đoàn tiền mã hóa Galaxy Digital, nhận định.

Những người hoài nghi cho rằng rất ít nhà lập pháp tại Washington thực sự xử lý các điểm yếu mang tính cấu trúc của thị trường tiền mã hóa, những vấn đề đã bị phơi bày rõ nét trong cú sốc ngày 10/10.

Khi làn sóng hoảng loạn lan rộng, các nhà giao dịch ồ ạt tìm đến USDT, đồng stablecoin trị giá 184 tỷ USD do Tether vận hành, cũng là nhà phát hành stablecoin lớn nhất thế giới, như một “nơi trú ẩn” thanh khoản. “USDT là tài sản được giao dịch nhiều nhất trong cú sụp đổ (ngày 10/10), phản ánh vai trò của nó như nguồn thanh khoản sâu nhất trên thị trường”, ông Morgan McCarthy của Kaiko cho biết.

Khả năng của Tether trong việc nâng đỡ thị trường nói chung và duy trì tỷ giá neo với đồng USD đã bị đặt dấu hỏi vào cuối tháng trước, khi S&P Global Ratings hạ xếp hạng chất lượng dự trữ được sử dụng làm tài sản bảo đảm cho stablecoin này.

Trong một báo cáo thu hút nhiều sự chú ý, tổ chức xếp hạng tín nhiệm cho biết tỷ trọng “tài sản rủi ro cao” trong danh mục dự trữ của stablecoin này đang gia tăng. Cụ thể, trái phiếu doanh nghiệp, kim loại quý, bitcoin và các khoản vay có bảo đảm chiếm gần 24% tổng dự trữ vào cuối tháng 9, tăng từ mức 17% cùng kỳ năm ngoái.

S&P cũng chỉ ra rằng Tether có “mức độ minh bạch hạn chế trong quản lý dự trữ và khẩu vị rủi ro, thiếu một khuôn khổ pháp lý vững chắc, cũng như không có cơ chế tách biệt tài sản để bảo vệ trước nguy cơ nhà phát hành mất khả năng thanh toán”. Phía Tether cho biết họ “hoàn toàn không đồng tình với các mô tả trong báo cáo”.

Đến nay, Tether vẫn chưa công bố một cuộc kiểm toán đầy đủ đối với danh mục dự trữ, song các tuyên bố công khai của công ty cho thấy 77% dự trữ được nắm giữ dưới dạng trái phiếu chính phủ Mỹ và các công cụ nợ ngắn hạn rủi ro thấp khác. “Điều đó thật đáng sợ", một thành viên hội đồng quản trị của một nhà phát hành stablecoin nhỏ hơn nhận xét. “Con số này lẽ ra phải ở mức 98% hoặc hơn".

“Các nhà phát hành stablecoin lẽ ra chỉ nên nắm giữ chứng khoán ngắn hạn", người này nói thêm. “Nếu Tether sụp đổ, cả ngôi nhà sẽ đổ theo, hiệu ứng lây lan trên toàn bộ thị trường tiền mã hóa sẽ là vô cùng lớn".