Tạm dừng thị trường phát điện cạnh tranh vì lý do khẩn cấp

Tại dự án Nhà máy điện khí Nhơn Trạch 2. Ảnh:TL

Nguyên nhân dừng: Do cả cung và cầu ngoài dự tính

Sau văn bản ban hành cuối tháng 9 vừa qua về việc tạm dừng vận hành thị trường phát điện cạnh tranh, vốn đã vận hành gần 5 năm nay, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng đã giải thích cụ thể hơn về những vấn đề xung quanh quyết định tạm dừng này.

Theo đó, nguyên nhân dẫn đến việc tạm ngừng thị trường điện xuất phát từ cả phía cung và phía cầu.

Về phía cầu, trong 8 tháng đầu năm 2017, phụ tải điện chỉ tăng trưởng khoảng 8,5%, thấp hơn so với kế hoạch. Nguyên nhân chủ yếu là do thời tiết năm nay có nhiều diễn biến bất thường. Mùa khô phía Nam năm nay rất ngắn và không có các đợt nắng nóng dài ngày nhiều dẫn đến mức tăng trưởng điện cho sinh hoạt tăng thấp (chỉ tăng khoảng hơn 3%).

Về phía cung, các nhà máy thủy điện đều đã được huy động tối đa (do lưu lượng nước về hồ để khá cao), thậm chí nhiều hồ phải thực hiện xả nước để đảm bảo an toàn đập. Riêng trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 10-2017, nhiều nhà máy thủy điện đã phải thực hiện xả nhằm đảm bảo an toàn công trình đập.

Theo số liệu thống kê, số lượng các nhà máy thủy điện phải đồng loạt xả nước là 21 nhà máy trong tháng 7, 55 nhà máy trong tháng 8, 54 nhà máy trong tháng 9 và trong đầu tháng 10 cũng đã có 54 nhà máy thủy điện phải xả nước. Do cần đảm bảo ưu tiên cho các hồ thủy điện phục vụ công tác điều tiết nước để phòng, chống lũ, nên phải can thiệp thường xuyên, liên tục vào công tác vận hành của nhà máy thủy điện để kịp thời đối phó với các diễn biến bất thường về thủy văn.

Vẫn theo Bộ Công Thương, trong khi đó, trong thị trường phát điện cạnh tranh, do hạn chế về cơ sở hạ tầng, theo qui định các nhà máy thủy điện nộp bản chào giá trước một ngày cho 24 tiếng của ngày tiếp theo nên trước các biến động thủy văn bất thường như các tháng vừa qua, các nhà máy thủy điện khó khăn trong việc cập nhật, điều chỉnh trong ngày vận hành thực tế.

Thực tế, đã xảy ra trường hợp một vài nhà máy điện đã phải xả nước không qua phát điện do chào giá cao, trong khi lưu lượng nước về trong ngày tăng đột biến.

Với những lý do như vậy, cộng với việc phải khai thác thêm các nguồn điện chạy khí nhằm khai thác hết sản lượng khí bao tiêu và hạn chế quá tải trên đường dây 500kV nên Bộ Công Thương đã tạm dừng thị trường phát điện cạnh tranh để ưu tiên mua điện từ các nhà máy điện khí. Trong các hợp đồng PPA được ký giữa EVN - bên mua điện với các nhà máy điện khí cho cả đời dự án, có cam kết bao tiêu sản lượng theo hợp đồng. Việc này được tính toán theo kế hoạch từ đầu năm 2017 theo phụ tải dự báo giữa EVN và các đơn vị phát điện tham gia thị trường.

Chi phí mua điện khí có đắt hơn?

Việc đưa thị trường phát điện cạnh tranh chính thức đi vào hoạt động gần 5 năm nay là thực hiện theo quy định của Thủ tướng từ năm 2013, thực hiện theo lộ trình và các cấp độ phát triển của thị trường điện. Khi tạm dừng vận hành thị trường điện, theo lý giải của Bộ Công Thương là căn cứ vào Thông tư số 30/2014 của Bộ Công Thương quy định về các trường hợp được phép can thiệp, tạm dừng vận hành thị trường điện cũng như việc khôi phục vận hành thị trường trở lại sau khi đã xử lý khắc phục được các nguyên nhân. “Việc quyết định tạm dừng thị trường thực hiện theo quy định tại Điều 60 của thông tư nói trên để xử lý các tình huống khẩn cấp”, Bộ Công Thương nhấn mạnh.

Tuy nhiên, bộ cũng bổ sung, trong giai đoạn tạm ngừng thị trường điện thì việc huy động các nhà máy điện vẫn được thực hiện theo nguyên tắc ưu tiên huy động các nhà máy thủy điện đang xả nước hoặc có nguy cơ xả nước; khai thác tối đa các nguồn nhiệt điện khí, còn lại sẽ ưu tiên huy động các nhà máy nhiệt điện than theo giá hợp đồng từ thấp đến cao. Vì thực tế, các nhiệt điện khí đang có chi phí sản xuất điện thấp hơn so với các nhà máy nhiệt điện than.

Theo Cục Điều tiết điện lực, ngay cả trong thị trường phát điện cạnh tranh, theo kết quả vận hành các năm gần đây, các nhà máy nhiệt điện khí cũng được huy động ở mức khá cao, thường vượt mức sản lượng kế hoạch (nhờ có giá chào hợp lý). Theo báo cáo của EVN, kể cả trong trường hợp huy động tối đa các nhà máy điện khí trong ba tháng còn lại của năm 2017, tổng sản lượng các nhà máy điện khí cũng chỉ tăng thêm 189 triệu kWh so với mức sản lượng của các nhà máy theo kế hoạch vận hành trước đây.

Mức tăng thêm này được đánh giá là rất thấp, chỉ chiếm khoảng 0,094% so với tổng nhu cầu phụ tải trong ba tháng cuối năm 2017. Bộ Công Thương cho rằng, với có số định lượng như trên, việc khai thác thêm các nhà máy điện khí ảnh hưởng rất nhỏ đến chi phí phát điện chung của toàn bộ hệ thống điện.

Bộ Công Thương khẳng định, thị trường phát điện cạnh tranh sẽ vận hành trở lại ngay sau khi khắc phục được các nguyên nhân dẫn đến dừng thị trường. Trong thời gian đó, vẫn ưu tiên huy động các nhà máy thủy điện đang xả nước hoặc có nguy cơ xả nước.

Hiện tại Việt Nam có 6 dự án nhiệt điện khí đang vận hành của Tập đoàn Dầu khí, dự án BOT Phú Mỹ và Bà Rịa…. Năm 2016, trong tổng sản lượng của hệ thống điện lên đến 183,28 tỉ kWh, lượng điện khí chiếm 25,7%.