Chính thức cấm cho vay đảo nợ

Nhiều doanh nghiệp vướng nghi án “vay đảo nợ”

Cuối năm ngoái, Công ty CP Hoàng Anh Gia Lai (HAGL) gây sốc cho thị trường khi thông báo phát hành thành công 930 tỷ đồng trái phiếu cho một tổ chức tín dụng. Theo nhận định của giới phân tích, nhiều khả năng, đây là giải pháp đảo nợ được HAGL và chủ nợ (một ngân hàng thương mại) tiến hành, bởi doanh nghiệp này đang nợ các ngân hàng lên tới gần 26.000 tỷ đồng, nếu không “đảo nợ”, HAGL có thể lâm vào tình thế khó khăn, gây sức ép không chỉ với doanh nghiệp mà với cả ngân hàng.

Thực tế, tình trạng ngân hàng trở thành “tù binh” của doanh nghiệp, ở trong tình cảnh bị “ép” phải cho vay đảo nợ để làm sạch sổ sách, giảm nợ xấu không phải là chuyện hiếm, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nhà nước.

Theo luật sư Trương Thanh Đức, việc cho vay đảo nợ (lấy nợ mới trả nợ cũ) tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ, đặc biệt là nguy cơ che giấu nợ xấu.

Hiểu một cách đơn giản, ngân hàng cho vay doanh nghiệp 100 đồng, đến kỳ trả nợ, doanh nghiệp không trả được 100 đồng tiền gốc lẫn 10 đồng tiền lãi. Thay vì đòi nợ, ngân hàng tiếp tục cho doanh nghiệp vay thêm 10 đồng nữa và lập hợp đồng tín dụng mới 110 đồng. Theo cách thức này, doanh nghiệp và ngân hàng đều vui vì không có nợ xấu. Vấn đề đặt ra là, nếu tình hình tài chính của doanh nghiệp tiếp tục xấu đi, thì thay vì 100 đồng có nguy cơ mất trắng, ngân hàng có nguy cơ mất trắng 110 đồng (chưa kể lãi). Rõ ràng, việc đảo nợ có thể giúp doanh nghiệp hồi sinh, ngân hàng né nợ xấu, song cũng tiềm ẩn rủi ro mất vốn rất lớn.

Tuy nhiên, NHNN đã sắp sửa “tuýt còi” với hoạt động vay đảo nợ. Cụ thể, theo ông Đoàn Thái Sơn, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (NHNN), Thông tư 39/2016/TT-NHNN có hiệu lực từ ngày 15/3 tới đã bỏ quy định về đảo nợ tại Quy chế cho vay 1627. Theo đó, các ngân hàng không được cho vay để trả nợ khoản nợ vay tại chính ngân hàng đó hoặc tại ngân hàng khác.

Việc chấm dứt cho vay đảo nợ của NHNN được giới chuyên gia đánh giá cao, bởi khi đó chất lượng tín dụng, tình hình nợ xấu, sức khỏe ngân hàng và sức khỏe doanh nghiệp sẽ được nhìn nhận thực chất hơn, tránh tình trạng “bệnh nan y nhưng lại chỉ được cấp thuốc hạ sốt”.

Cho vay tuần hoàn chỉ áp dụng với doanh nghiệp ‘sạch’

Bên cạnh cấm cho vay đảo nợ, một điểm mới của Thông tư 39 là bổ sung một số phương thức cho vay như: cho vay quay vòng, cho vay tuần hoàn, cho vay lưu vụ. Tuy nhiên, theo ông Đoàn Thái Sơn, việc cho vay tuần hoàn, vay quay vòng… đều được quy định chặt chẽ về điều kiện áp dụng. Ví dụ, phương thức cho vay tuần hoàn chỉ áp dụng đối với khoản vay ngắn hạn và khách hàng không có phát sinh nợ xấu...

Còn nhớ, hồi tháng 9/2016, NHNN đã ban hành công văn chấn chỉnh cho vay mới trả nợ trước hạn hoặc cấp tín dụng theo hình thức cho vay tuần hoàn. Theo đó, Thống đốc yêu cầu các ngân hàng dừng hình thức cho vay trên. Trước đó, vào năm 2014, NHNN đã có văn bản đề nghị ngừng cho vay tuần hoàn, song thời gian qua vẫn có nhiều tổ chức tín dụng áp dụng.

Tình trạng ngân hàng trở thành “tù binh” của doanh nghiệp, ở trong tình cảnh bị “ép” phải cho vay đảo nợ để làm sạch sổ sách, giảm nợ xấu không phải là chuyện hiếm

Thực tế, cho vay tuần hoàn là một nghiệp vụ tín dụng khá phổ biến trên thế giới, bởi hình thức này giảm thiểu thời gian, thủ tục cho cả ngân hàng và khách hàng. Tuy nhiên, các chuyên gia tài chính - ngân hàng cho rằng, ở Việt Nam, hình thức này dễ bị lợi dụng để giấu nợ xấu. Vì vậy, theo luật sư Trương Thanh Đức, chấm dứt cho vay tuần hoàn với doanh nghiệp có nợ xấu là hợp lý, bởi nếu các ngân hàng không kiểm soát nghiêm, rất khó phân biệt các khoản vay hợp lý, khoản vay nào là đảo nợ.

Về phía ngân hàng thương mại, nhiều lãnh đạo ngân hàng cho rằng, việc siết vay tuần hoàn, vay quay vòng… của NHNN để đề phòng rủi ro là cần thiết, nhưng cần nới lỏng thêm một chút.

“Hồ sơ, chứng từ vay vốn của doanh nghiệp hiện nay rất lớn. Nếu như cho phép vay tuần hoàn, doanh nghiệp chỉ cần cung cấp một lần, thay vì mỗi lần ký hợp đồng mới lại phải làm lại bộ chứng từ, rất mất thời gian. Dù NHNN đã cho phép áp dụng cho vay tuần hoàn với các doanh nghiệp không có nợ xấu, song trong kinh doanh, ngay cả doanh nghiệp tốt cũng có khi dính nợ xấu trong khoảng thời gian ngắn, vì khó cân đối dòng tiền chính xác về mặt thời điểm. Do đó, tôi cho rằng, NHNN nên cho phép áp dụng cho vay tuần hoàn với cả doanh nghiệp có nợ xấu ít và ngân hàng có thể quản lý được dòng tiền, để giảm “núi” thủ tục cho cả ngân hàng và doanh nghiệp”, Phó tổng giám đốc một ngân hàng TMCP đề nghị.